کتاب جمع آوری آب باران

جمع آوری آب باران ، با اهداف و انگیزه های گوناگونی صورت می گیرد که هدف اصلی آن، بهینه سازی و مدیریت بهره برداری از آب باران بر اساس نیاز و مصرف است. بدین معنی که چون باران همواره و هر روز یا هر هفته نمی بارد، باید برای مصرف روزانه، آب باران را جمع کرد تا بتوان هنگامی که باران نمی بارد یا بارش نا کافی است، از آن بهره برد. به این ترتیب، هر جامعه و کشوری که در این زمینه قدم های بزرگ تر و موثرتری بردارد، موفق تر و سربلندتر و آبادتر است.

جمع آوری آب باران نه تنها برای تأمین آب در ایام و روزهای بدون باران است، بلکه برای کنترل جریان رودخانه ها و جلوگیری از آسیب رساندن به نواحی مسکونی و زراعتی پایین دست هم صورت می گیرد. همچنین برای تولید انرژی (برق) یا پرورش آبزیانی مانند ماهی، میگو، کوروکودیل (برای فروش پوست آن که قیمتی است و از آن کیف و کفش تهیه می شود) و اسب آبی (برای تغذیه کوروکودیل) جمع آوری می شود.

در بسیاری از مناطق خشک و نیمه خشک، با جمع آوری آب باران و تنظیم آن در بالادست حوزه های آبخیز، برای تقویت و بهبود عملکرد محصولات دیم کاری برنامه ریزی می شود. بخشی از طرح های آبخیزداری با همین هدف و نیز حفاظت آب و خاک صورت می گیرد. به این ترتیب، امکان کوتاه کردن دوره های خشک وجود دارد و دوره خشک سه ماهه، به دو ماه یا کمتر تقلیل می یابد و صدمه وارد شده به محصول یا هر نوع پوشش گیاهی کاهش پیدا می کند.

امکان دارد جمع آوری آب باران برای تغذیه سفره های آب زیرزمینی، چشمه ها و قنات ها باشد. برای این کار، در بالادست قسمت تر قنوات و بالا دست چشمه ها در آبراهه ها، با احداث بندهای کوتاه، ولی متعدد، از حرکت و خروج سریع رواناب جلوگیری می شود. این سیلاب ها به تدریج در زمین نفوذ می کنند و باعث افزایش آب دهی قنات ها و چشمه ها می شوند و در نتیجه، هم جلو تبخیر آب را می گیرند و هم از آلودگی آن پیشگیری خواهد شد. به علاوه، افت سطح ایستابی را، که امروزه مسئله مبتلا به اکثر دشت های کشور ماست، تا حدودی جبران می کند.

در اکثر کتاب ها و گزارش های آب و خاک و کشاورزی ایران این مطلب ذکر می شود که کشور ایران از نظر اقلیم، یک کشور خشک و نیمه خشک است و در کمربند خشک جهان قرار دارد یا متوسط بارندگی سالانه ایران کمتر از متوسط بارندگی سالانه جهان است. ولی کمتر به این نکته اشاره شده است که علی رغم این مسئله، از همین مقدار آب هم که در کشور وجود دارد، مانند سایر کشورهای جهان که حدود سه برابر ما سرانه آب دارند، استفاده نکرده ایم و نمی کنیم !چرا؟ اگر توجه کنیم، ملاحظه خواهیم کرد که حجم زیادی از همین آب های در دسترس و مهارشده، به هدر می رود. به چند نمونه توجه کنید:

در شروع مطالعات و حین اجرای سد سفیدرود، پیش بینی شده بود که مخزن آن حداقل ۱۰۰ تا ۱۲۰ سال و به مدت ۲۰۰ سال عمر مفید داشته باشد و طی این مدت، حجم مرده اش به طور کامل پر نشود. ولی در کمتر از ۲۶ سال، تقریبا کل حجم مرده سد (حجم پیش بینی شده برای انباشته شدن رسوبات در کل مدت عمر سد و محل ذخیره حداقل آبی که برای سلامت سید باید همیشه در مخزن حفظ شود) پر شده است و تقریبا آبی برای جبران کمبود آب در تابستان برای استان گیلان وجود ندارد. علاوه بر این، طوفان شن انباشته شده در دریاچه آن، جاده های شوسه و آسفالته منطقه طارم را به نحوی می پوشاند که بارها مردم منطقه به اداره های ذی ربط و به خصوص جهاد محل مراجعه کرده اند تا با ماشین آلات سنگین جهاد نصر، آن راه ها را باز کنند انگارنده در تابستان های ۱۳۷۴ و ۱۳۷۵ شاهد چنین راه بندانی بود. این طوفان های شن هستی و موجودی و حیات باغ های زیتون منطقه طارم را به شدت تهدید می کنند.

نمونه دیگری از هدر رفتن آب جمع آوری شده، در سد دز است که احداث آن حدود ۳۵ سال قبل به پایان رسیده است. پیش بینی شده بود که با آب این سد، حدود ۲۵۰ هزار هکتار اراضی زیر دست آبیاری شود. ولی با گذشت حدود ۳۵ سال، هنوز بیش از ۱۵۰ هزار هکتاز آبیاری نمی شود. در نتیجه، استفاده از آب مخزن تقریبا ۴۰ درصد و همراه با کاهش بازده بوده است. علاوه بر این نارسایی، بقیه آب هم در سطح ۱۵۰هزار هکتار بدون شبکه کامل آبیاری و زه کشی مورد استفاده قرار می گیرد که قطعا باعث تنزل کیفی حاصل خیزی خاک در طی سال های بهره برداری می شود. در نهایت، به جای بازده ۵۰ تا ۵۵درصد، از بازده ۳۰ تا ۳۵ درصد استفاده می شود.

یکی از گام های مثبت برای رفع این مشکل، تجدید نظر در قیمت آب برای آبیاری در روز و شب است. یعنی اگر ترتیبی داده شود که مثلا بهای استفاده از آب برای آبیاری در طی به حدود نصف قیمت یا کمتر در طی روز باشد، ممکن است بخشی از کشاورزان به خرید آب برای آبیاری شبانه تمایل داشته باشند. به این ترتیب، با توجه به چند منظوره بودن احداث سد، از میزان آب خروجی آن در شب ها هم برای آبیاری با بازده بالاتر استفاده می شود.

وسعت اراضی آبی کشور چین کمتر از ۶ برابر ایران، ولی جمعیت آن حدود ۲۰ برابر جمعیت کشور ماست. با وجود این، به نحوی از منابع آب و خاک و در کنار آن الگوی صحیح مصرف و تجارت داخلی و خارجی استفاده می کنند که نیازشان به واردات گندم و برنج به مراتب کمتر از نیاز ما در این زمینه است. در حالی که کشور ما در صدر کشورهای وارد کننده غلات قرار دارد یا حداقل در ۵ سال گذشته، از جمله کشورهای ردیف اول تا سوم وارد کننده غلات بوده است. بنابراین، سیستم های جمع آوری آب باران و حتی بهره برداری منطقی با بازده مطلوب از همه آب های جمع آوری شده تنها یک یا دو حلقه از زنجیر و حلقه های خودکفایی و استقلال کشور است. باید توجه داشت که بقیه حلقه های مورد نظر هم جز جدایی ناپذیر دستیابی به استقلال اقتصادی است…

فهرست مطالب کتاب جمع آوری آب باران :