کتاب احیا و بهره برداری از بیابان

مقدمه : بر اساس تعریف دفتر برنامه ریزی زیست محیطی سازمان ملل متحد (UNEP) مناطق بیابانی شامل مناطق خشک، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب است. با در نظر گرفتن این تعریف بیش از یک سوم اراضی کره زمین و بیش از دو سوم اراضی کشور ایران را مناطق بیابانی تشکیل می دهد. تعریف مشترک FAO و UNEP «بیابان زایی» این چنین است.

از به هم خوردن تعادل خاک، پوشش گیاهی، هوا و آب در مناطق دارای اقلیم خشک که استمرار این شرایط کاهش یا نابودی کامل توان بیولوژیک اراضی، از بین رفتن شرایط مساعد زندگی و افزایش مناطق ناخوشایند بیابانی را در پی خواهد داشت.

پدیده بیابان زایی در آینده بیش از ۷۸۵ میلیون انسان ساکن این مناطق را تهدید می کند. همچنین برآورد می شود که بر اثر پیشروی بیابان ها هر ساله ۵ تا ۷ میلیون هکتار اراضی از حاصلخیز غیرقابل استفاده شود.

هدف از ارائه تعاریف و آمار فوق، یادآوری اهمیت توجه به اراضی بیابانی و لزوم مبارزه با پدیده بیابان زایی است. در حقیقت پیدایش دوران های خشکی و بروز پدیده های اقلیمی خاص از یکسو و افزایش ناگهانی جمعیت و بهره برداری های ناصحیح از منابع آب و خاک از سوی دیگر، به پدیده بیابان زایی در کشورمان دامن زده و بر مناطقی با قابلیت های بالای تولید اثر گذاشته است.

تعداد صفحات: 242 صفحه

از میان روش های گوناگون مهار بیابان زایی، که در کشورهای گوناگون تجربه شده است، روش مهار و کنترل بیابان زایی با استفاده از گیاهان سازگار با این محیط مناسب ترین و بهترین روش به حساب می آید. اکوسیستم های بیابانی نیز همانند سایر اکوسیستم ها قوانین و شرایط خاص خود را دارد از جمله آنکه در این اکوسیستم ها نزولات آسمانها کم، تبخیر شدید، غلظت املاح و درجه حرارت بسیار بالا و شدت وزش باد بسیار زیاد است.

این شرایط سبب می شود این اکوسیستم نسبت به سایر اکوسیستم ها حساس تر و شکننده تر باشد. بنابراین، جهت بهره برداری و احیای این مناطق می بایستی به خصوصیات خاص اکولوژیکی آنها توجه شود. باتوجه به این شرایط در روشهای احیای این اراضی به کمک پوشش گیاهی می بایست از گیاهانی استفاده شود که در برابر شدت عوامل ذکر شده مقاومت و سازگاری داشته باشند.

مزیت دیگر روش بیولوژیکی در احیای اراضی بیابانی و جلوگیری از گسترش این اراضی مسئله پیشگیری در این روش است که باعث اصلاح و بهبود سایر پارامترهای اکوسیستم های بیابانی می شود.

در کتاب حاضر، ابتدا کلیاتی درباره بیابان، بیابان زایی و بیابان زدایی در ایران و جهان و تعاریف گوناگون آن ارائه شده است. در ادامه مزایا و اهمیت احیای اراضی بیابانی با پوشش گیاهی بررسی و روش های مرسوم و متداول احیای اراضی بیابانی با پوشش گیاهی بیان شده است، از این کتاب دانشجویان رشته کاردانی و کارشناسی علمی – کاربردی و بهره برداری بیابان و نیز رشته های گوناگون منابع طبیعی می توانند استفاده کنند.

فهرست مطالب کتاب احیا و بهره برداری از بیابان :

• فصل اول: کلیات

  • نقش و اهمیت منابع طبیعی تجدید شونده
  • مفهوم بیابان
  • تعریف بیابان
  • پوشش گیاهی مناطق خشک و نیمه خشک
  • بیابان های ایران
  • ۱٫ بیابان های ساحلی
  • ۲. بیابان های داخلی
  • ۳٫ گیاهان بیابانی ایران
  • سوالات فصل اول
  • منابع فصل اول

• فصل دوم: اهمیت حفظ و احیای پوشش گیاهی مناطق بیابانی

  • مقدمه
  • هیزم
  • بهبود تولیدات کشاورزی
  • جایگاه پوشش گیاهی مناطق بیابانی در چشم اندازهای روستایی
  • سؤالات فصل دوم
  • منابع فصل دوم

• فصل سوم: وضعیت پوشش گیاهی مناطق بیابانی ایران در گذشته و حال

  • سیمای منابع طبیعی ایران
  • وضعیت پوشش گیاهی مناطق بیابانی ایران در گذشته
  • وضعیت پوشش گیاهی مناطق بیابانی ایران در حال حاضر
  • نتیجه گیری
  • سوالات فصل سوم
  • منابع فصل سوم

• فصل چهارم: عوامل محدود کننده در مناطق بیابانی

  • مقدمه
  • مفهوم خشکی
  • علل خشکی
  • عوامل محدود کننده در مناطق بیابانی
  • الف) بارندگی
  • ب) درجه حرارت
  • ج) رطوبت جوی
  • د) باد
  • ه) خاک های مناطق خشک
  • پوشش گیاهی
  • سوالات فصل چهارم
  • منابع فصل چهارم

• فصل پنجم: روش های گوناگون حفظ و احیای پوشش گیاهی در مناطق بیابانی

  • مقدمه
  • نقش روش های صحیح بهره برداری از منابع آب و آبیاری در احیای پوشش گیاهی مناطق بیابانی
  • روش های صحیح جمع آوری آب باران در مناطق خشک
  • روش های صحیح آبیاری در مناطق بیابانی
  • روش های صحیح کشاورزی برای حفظ و احیای پوشش گیاهی مناطق بیابانی
  • زراعت – جنگل کاری
  • جنگل کاری – مرتع داری
  • زراعت – جنگل کاری – مرتع داری
  • کشت نواری برای کنترل فرسایش بادی در مناطق بیابانی
  • مدیریت پوشش گیاهی
  • روش های صحیح بهره برداری از گیاهان چوبی
  • سؤالات فصل پنجم
  • منابع فصل پنجم

• فصل ششم: روش های اجرایی برای احیای پوشش گیاهی – نهال کاری

  • هدف از نهال کاری در مناطق خشک و بیابانی
  • جلوگیری از فرسایش بادی
  • ایجاد شرایط مناسب برای تقویت پوشش گیاهی
  • ایجاد بادشکن
  • انواع بادشکن
  • انتخاب گونه های مناسب درخت و درختچه برای بادشکن
  • نقش بادشکن در کاهش سرعت باد
  • مشخصات شبکه بادشکن
  • نقش بادشکن در میکروکلیما و عملکرد محصول
  • زیبا سازی محیط و تفرجگاه
  • کاشت درخت در باغ ها
  • کاشت درخت در پارکها
  • کاشت درخت در حاشیه خیابانها
  • کمربند سبز
  • درختکاری در حاشیه جاده ها
  • درختکاری در حاشیه خطوط راه آهن
  • شیوه های نهال کاری
  • روشهای نهال کاری
  • نهال کاری در تپه های شنی
  • نهال کاری در مناطق جمع آوری فزرآب
  • نهال کاری در اطراف مزارع
  • نهال کاری به صورت شطرنجی
  • سوالات فصل ششم
  • منابع فصل ششم

• فصل هفتم: روش های اجرایی برای احیای پوشش گیاهی – بذرکاری و بذرپاشی

  • مقدمه
  • ارزش کاشت بذر
  • هزینه های بذرکاری
  • شناخت بذر
  • سازگاری گونه با شرایط منطقه
  • میزان مصرف بذر در عرصه های بذرپاشی
  • عوامل مؤثر در بذرکاری
  • ۱٫ بارندگی
  • درجه حرارت
  • خاک
  • توپوگرافی
  • عوامل زنده
  • شیوه های گرده افشانی و انتقال بذر
  • گرده افشانی در گیاهان
  • عوامل مؤثر در گرده افشانی
  • انتقال بذر در گیاهان
  • روش های انتقال بذر
  • عوامل انتقال بذر در پذرپاشی طبیعی
  • زمان صحیح بذرکاری
  • عمق صحیح بذرکاری
  • آماده کردن صحیح زمین و بستر بذر
  • تک کشتی و کشت مخلوط
  • مناطق مناسب برای بذرپاشی
  • بذر پاشی در اراضی شور
  • شیوه های بذرکاری
  • چگونگی بذرپاشی در عرصه های بیابانی
  • انواع بذر پاشی
  • مراقبت و آبیاری
  • آبیاری
  • مبارزه با علف های هرز
  • آفات و بیماری ها
  • کود
  • سؤالات فصل هفتم
  • منابع فصل هفتم

• فصل هشتم: قُرق

  • تعریف، نقش و اهمیت قرق
  • انواع قرق و مدت زمان آن
  • مناطق مناسب قرق
  • مسائل و مشکلات اجتماعی و فرهنگی ناشی از اجرای قرق
  • سؤالات فصل هشتم
  • منابع فصل هشتم