آشنایی با گندم دوروم رقم سپند و ویژگی های آن

گندم محصولی است استراتژیک که نقش مهمی در تغذیه انسان دارد و همواره از آن بعنوان محصول غذایی مهمی برای مقابله با گرسنگی یاد شده است. گندم دوروم دهمین محصول مهم در دنیا، سالانه حدود ۳۷ میلیون تن و حدود ده درصد از سطح زیر کشت گندم دنیا را به خود اختصاص می دهد.

بیشترین سطح زیر کشت این رقم در دنیا در مناطق غرب آسیا، شمال و شرق آفریقا، آمریکای شمالی، هندوستان، اروپای شرقی و مناطق مدیترانه ای می باشد. شرایط آب و هوایی مدیترانه ای ایران برای تولید گندم دوروم بسیار مناسب است، ولی ایران جایگاهی واقعی در بین کشورهای این حوزه، از لحاظ تولید گندم دوروم ندارد. این در حالی است که مساحت وسیعی از ایران، برای تولید گندم دوروم با کیفیت بالا و در حد استانداردهای بین المللی مناسب است؛ به گونه ای که ایران می تواند در زمینه تولید این محصول و تبدیل آن به سمولینا و ماکارونی، نقش موثری در بازارهای جهانی داشته باشد.

گندم دوروم

گندم دوروم با وجود مزیت های بسیاری که در تغذیه و صنعت دارد (تهیه محصولات خمیری یا پاستا شامل ماکارونی، اسپاگتی و ورمیشل از آرد سمولینای گندم دوروم، ارزش افزوده صادراتی، وجود ژن های مقاومت به برخی از بیماری های شایع غلات از جمله زنگ ها و سیاهک ها و جز اینها) جایگاه قابل توجهی در ایران نداشته است؛ به طوری که تنها حدود ۴۰۰-۳۰۰ هزار هکتار در کشور به کشت گندم دوروم اختصاص دارد و دوسوم این مقدار نیز به صورت کشت دیم است.

با توجه به وسعت دیم زارهای کشور، گندم دوروم با متحمل بودن به تنش خشکی و سازگاری زیاد به شرایط خشک اقلیمی ایران، می تواند گزینه مناسبی برای افزایش تولید باشد. بنابراین، معرفی ارقام جدید با عملکرد بیشتر و متحمل به کم آبی، یکی از ضرورت های توسعه کشت گندم دوروم برای ایجاد رغبت بیشتر در کشاورزان دیم کار است تا به کشت این محصول ارزشمند از نظر پروتئین بیشتر و عناصر ریزمغذی از جمله آهن، روی و مانند اینها روی بیاورند.

یکی از فراورده های گندم دوروم که در کشورهای مدیترانه ای، مورد توجه ویژه بوده، فریکه (برشته کردن دانه های گندم دوروم در مرحله خمیری سفت دانه) است که در مناطق کردنشین به آن زیوره می گویند. بر اساس منابع علمی، فریکه یکی از منابع سرشار از آهن و روی و سایر عناصر ریزمغذی (کلسیم، پتاسیم، ویتامین های گروه ب، و درصد فیبر بالا) است و ارزش غذایی بالایی دارد. در شکل زیر مراحل تهیه فریکه با اجرای یکی از کشاورزان پیشرو در شهرستان روانسر در استان کرمانشاه ، آقای ناصر پرتویی، نشان داده شده است.

ویژگی های زراعی گندم رقم سپند

رقم جدید گندم دوروم « سپند » انتخابی از خزانه های بین المللی گندم دوروم مرکز تحقیقات بین المللی اصلاح ذرت و گندم سیمیت است که پس از چندین سال بررسی و آزمایش، برای معرفی انتخاب شده است. در سال های اجرای آزمایش، میانگین عملکرد دانه این رقم در شرایط دیم در ایستگاه های تحقیقاتی، ۲۴۵۵ کیلوگرم در هکتار و در شرایط زارعان (شکل زیر) میانگین عملکرد دانه این رقم ۱۷۷۵ کیلوگرم در هکتار بوده و میانگین ارقام شاهد ساجی و ذهاب به ترتیب ۱۳۷۳ و ۱۶۰۰ کیلوگرم در هکتار بود. این رقم زودرس بوده و میانگین وزن هزار دانه آن ۳۴ گرم است.

همچنین از ارتفاع مناسب در شرایط دیم برخوردار است و واکنش مطلوبی به شرایط آبیاری تکمیلی دارد؛ میانگین عملکرد آن در شرایط آبیاری تکمیلی (دو بار آبیاری در مرحله گل دهی تا رسیدن) ۴۷۸۰ کیلوگرم در هکتار است.

بر اساس نتایج تجزیه کیفی دانه، میزان پروتئین این رقم حدود ۱۳ درصد است و میزان سمولینای بالایی داشته و رنگ سمولینای آن در کلاس استاندارد قرار دارد. ارزیابی واکنش رقم جدید سپند و ارقام شاهد ذهاب و ساجی به بیماری زنگ زرد در مناطق مستعد آلودگی و در شرایط گلخانه، در اردبیل، مغان، فارس، مشهد و میاندوآب، بیانگر مقاومت رقم سپند به نژادهای زنگ زرد بود. ارزیابی رقم سپند نسبت به بیماری زنگ برگ (زنگ قهوه ای در گلستان (گنبد) و اهواز در شرایط مزرعه و گلخانه نیز بیانگر مقاومت رقم سپند به بیماری زنگ قهوه ای بود.

ارزیابی این رقم برای بیماری های سپتوریوز و فوزاریوم در گرگان و دزفول نیز نشان دهنده حساسیت نداشتن رقم جدید به بیماریهای مذکور بود. بر اساس ارزیابی در شرایط مزرعه و گلخانه، رقم جدید منابع مقاومت را نسبت به بیماری های رایج دارد.

رقم سپند به سبب داشتن عملکرد بالا و پایداری تولید در شرایط دیم، واکنش مناسب به شرایط آبیاری تکمیلی، کیفیت خوب دانه (۶۱٪ سمولینا و ۱۳% پروتئین) (شکل زیر) تحمل تنش خشکی، مقاومت به ورس خوابیدگی و مقاومت به بیماری ها، برای کشت در دیم زارهای با شرایط آب و هوایی معتدل سرد و گرم معرفی شده است. در جدول زیر ویژگی های مهم زراعی گندم دوروم رقم سپند آمده است.

راهنمای کاشت، داشت و برداشت رقم سپند

بر اساس راهنمای فنی ارائه شده برای گندم از موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور، اصول فنی کاشت، داشت و برداشت این رقم به شرح زیر است:

١- تاریخ کاشت : در مناطق معتدل ۱۵ مهر تا ۱۵ آبان و پیش از بارندگی موثر و در مناطق معتدل گرم ۱۵ آبان تا ۱۵ آذر

۲- تراکم کاشت : در مناطق معتدل بر اساس ۴۰۰ بذر در مترمربع و با توجه به وزن هزار دانه (حدود ۱۶۰-۱۵۰ کیلوگرم در هکتار) و در مناطق گرم بر اساس ۳۵۰ دانه در متر مربع و وزن هزار دانه (۱۴۰-۱۲۰ کیلوگرم در هکتار)

٣- فاصله خطوط کشت : ۲۰-۱۷ سانتی متر

۴- عمق کاشت : ۵-۳ سانتی متر

۵- بر اساس آزمون خاک و توصیه کارشناسان خاکشناسی، در پاییز و هنگام کشت باید کودهای ازته و فسفاته را به صورت جای گذاری در زیر بذر مصرف کرد. چنانچه آزمون خاک انجام نشده باشد، همزمان با کاشت در پاییز، استفاده از چهل کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار از منبع اوره و چهل کیلوگرم فسفر خالص در عمق شش سانتی متری زیر بذر، به صورت جای گذاری کود توصیه می شود.

تذکر: بر اساس نتایج تحقیقات و تجربیات عملی کارشناسان و کشاورزان، مصرف کود سرک ازته در شرایط دیم توصیه نمی شود. به کشاورزانی که به هر دلیلی نتوانستند هنگام کاشت کود ازته مصرف کنند، پیشنهاد می شود که در بهار و مراحل نخست ساقه دهی گندم، به جای مصرف کود سرک از محلول پاشی ازت به مقدار ۴/۵ – ۲/۵ درصد اوره استفاده کنند. همچنین همزمان با مصرف علف کش ها، نیتروژن مدنظر را در ۶۰۰-۴۰۰ لیتر آب حل کنند و همراه علف کش به کار برند.

۶- حد بحرانی مقدار فسفر لازم در خاک، برای گندم دیم ۱۰ میلی گرم در کیلوگرم است. برای جبران کمبود هر میلی گرم در کیلوگرم از حد بحرانی، هم زمان با کاشت در پاییز، به طور میانگین ۱۲-۱۵ کیلوگرم کود سوپ فسفات تریپل مصرف می شود.

۷- در انتهای مرحله پنجه زنی و ابتدای ساقه دهی، با استفاده از علف کش های اختصاصی مناسب با علف های هرز گندم مبارزه شود.

۸- عملیات تهیه بستر بذر، تناوب ها، مبارزه با علف های هرز و رعایت اصول کاشت، داشت و برداشت، در دستورالعمل فنی گندم موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور درج شده است؛ در صورت لزوم به این دستورالعمل مراجعه شود. بر اساس تجربیات موجود، توان تولید در شرایط کشاورزی حفاظتی و سیستم کشت بدون شخم، در حد سیستم رایج کشت بوده و حتی در برخی از شرایط بهتر است؛ در ضمن موجب کسر هزینه آماده سازی مزرعه از هزینه تولید می شود.

۹- دیم زارهای مناطق معتدل سرد و گرم کشور برای کشت این رقم مناسب هستند.

نوشته قبلی

معرفی و دستورالعمل کشت برنج کیان

نوشته بعدی

آشنایی با رقم جدید برنج گیلار