مزرعه نو | مرجع آموزشی کشاورزی ، دام و طیور ، آبزی پروری و منابع طبیعی و…
کودهای شیمیایی تامین کننده عناصر غذایی مورد نیاز برای رشد گیاه بوده، و در صورت رعایت نکات فنی در مصرف آن ها، از تخلیه عناصر غذایی خاک جلوگیری می شود. کشاورزی پایدار از راه حفظ و تعادل عناصر غذایی و افزایش مواد آلی در خاک تحقق یافته و مانع بروز مشکلات در این خصوص خواهد شد. یکی از راه های مدیریت بقایای گیاهی و مواد آلی خاک، نسبت کربن به نیتروژن (C/N) است. جهت کسب اطلاعات بیشتر کتاب نقش مصرف بهینه کود در افزایش عملکرد و تولید محصولات کشاورزی را مطالعه نمایید.
به طور متوسط مقدار این نسبت در خاک های کشاورزی در حدود ۱۲ – ۱۰ می باشد. حال چنانچه به این خاک کود نیتروژنی اضافه شود این نسبت کاهش یافته و در اثر فعال شدن باکتری ها و سایر موجودات ذره بینی، مواد آلی تجزیه شده و عمدتا بصورت گاز دی اکسید کربن متصاعد خواهد شد. در شرایط کمبود مواد آلی موجود در خاک، این پدیده خطرناک ترین عامل کاهش دهنده حاصلخیزی خاک و ایجاد اختلال در کشاورزی پایدار (کیفیت خاک و عملکرد محصولات) است.
کودهای پر نیاز مورد استفاده در بخش کشاورزی به دو دسته کودهای آلی و کودهای شیمیایی تقسیم می شوند. کودهای شیمیایی جهت جبران کمبود دو گروه عناصر پرنیاز (ماکرو) و کم نیاز (میکرو) به کار می روند.
نیاز کودی برای هر محصول بر اساس خصوصیات خاک و عملکرد مورد انتظار تعیین می گردد. تعیین نیاز کودی گیاه به دو روش تجزیه شیمیایی خاک و گیاه انجام می گیرد. بنابراین، در صورت انجام صحیح و دقیق مراحل نمونه برداری و تفسیر نتایج خاک، تجزیه شیمیایی مناسب ترین روش برای تعیین نیاز کودی می باشد. نتیجه تجزیه گیاه زمانی دارای اهمیت است که همیشه از اندام ثابت گیاه نمونه برداری انجام شود. بر این اساس، مهمترین و موثرترین قدم در جهت رسیدن به کشاورزی پیشرفته توصیه عناصر کودی بر اساس نتایج تجزیه آزمایشگاهی خاک (آزمون خاک) می باشد.
در بین عناصر غذایی مورد نیاز گیاه عناصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم به مقدار بیشتری نسبت به سایر عناصر توسط گیاه جذب می شوند و اصطلاحأ عناصر پرنیاز (ماکرو) نامگذاری شده اند.
کودهای شیمیایی نیتروژنی
نیتروژن در تمام فعالیتهای سلولهای زنده موثر است. اهمیت آن به اندازه ای است که این عنصر به عنوان گلوگاه رشد گیاه محسوب می شود. مصرف بیش از حد نیاز یا کمبود نیتروژن اثرات مشخصی بر رشد گیاه دارد. کمبود این عنصر می تواند عملکرد را شدیدا کاهش داده و کیفیت محصول را تحت تاثیر قرار دهد. از طرف دیگر مقدار زیاد این عنصر نیز ممکن است اثرات خطرناکی داشته باشد. مقدار زیاد نیتروژن سبب تحریک رشد رویشی گیاه شده که ممکن است باعث تاخیر در رسیدن و در اغلب موارد باعث کاهش پر شدن میوه (به خاطر ریزش جوانه های گل) می شود.
مصرف بیش از حد کودهای نیتروژنی باعث می شود که بافتهای گیاهی به حمله موجودات بیماری زا بسیار حساس شده و برخی از سبزیجات و میوه ها در طول حمل و نقل یا در انبار از بین بروند.
کودهای عمده نیتروژنی شامل اوره، اوره با پوشش گوگردی، نیترات آمونیوم و سولفات آمونیوم می باشند. در بررسی وضعیت حاصلخیزی یک خاک، (مقدار کربن آلی خاک معیار خوبی (با استفاده از نسبت کربن به نیتروژن خاک) برای برآورد مقدار نیتروژن موجود در خاک است.)
نتایج حاصل از اندازه گیری کربن آلی در خاک برخی از مناطق شمالی استان خوزستان نشان داد که پراکنش آن در این مناطق توزیع یکنواختی دارد و مقدار آن کمتر از یک درصد است. درصد کربن آلی در مناطق مورد مطالعه در نمودار زیر نشان داده شده است.
بر این اساس بیشترین مقدار کربن آلی در خاک های مزارع شوشتر به میزان 0.89 و کمترین آن در منطقه اندیمشک به میزان 0.42 درصد بدست آمد. علت را می توان علاوه بر وجود درجه حرارت بالا و اکسیداسیون سریع این مواد. سوزاندن کاه و کلش بقایای محصولات کشاورزی و عدم استفاده از کودهای سبز و کودهای آلی موجود نیز نسبت داد. در چنین شرایطی برای رسیدن به عملکرد حدود چهار تن در هکتار گندم، حدود ۴۰۰-۳۵۰ کیلوگرم در هکتار کود اوره توصیه می شود.
کودهای شیمیایی فسفری
فسفر یکی از عناصر اصلی و مهم در تغذیه گیاه است. این عنصر نقش قابل توجهی در ساختمان سلولی و زودرس کردن محصولات دارد. (وجود آهک زیاد در خاک باعث کاهش اثربخشی و فراهمی فسفر در خاک می شود.)
این موضوع سبب شده که در خاک های استان خوزستان علی رغم بالا بودن مقدار فسفر کل، مقدار فسفر قابل استفاده کمتر از حد مطلوب باشد. نتایج حاصل از مطالعه ای که در برخی خاکهای شمال استان خوزستان انجام شد، نشان داد که میانگین غلظت فسفر در مزارع مورد مطالعه در حدود 8.1 میلی گرم در کیلوگرم خاک است. بر این اساس، غلظت فسفر در 77.9 درصد از مزارع، کمتر از حد بحرانی ۱۱ میلی گرم در کیلوگرم خاک بدست آمد. میانگین غلظت فسفر در خاک مناطق مورد مطالعه در نمودار زیر نشان داده شده است.
بیشترین غلظت فسفر در مناطق دزفول با میانگین 10.7 میلی گرم در کیلوگرم و کمترین غلظت آن در منطقه مسجدسلیمان با میانگین 3.9 میلی گرم در کیلوگرم خاک بدست آمد. در چنین شرایطی برای رسیدن به عملکرد حدود چهار تن در هکتار برای گیاه گندم حدود ۲۰ کیلوگرم کود سوپرفسفات تریپل در هکتار در منطقه دزفول و حدود ۱۳۵ کیلوگرم کود سوپرفسفات تریپل در هکتار برای منطقه مسجدسلیمان توصیه می شود.
کودهای شیمیایی پتاسیمی
پتاسیم یکی از عناصری است که گیاه به میزان زیاد (در برخی مواقع در حد نیتروژن) از خاک جذب می کند. پتاسیم در مقاوم شدن گیاه در مقابل امراض و افزایش کیفیت محصول نقش زیادی دارد. بر اساس مطالعه انجام شده در برخی خاکهای شمال استان خوزستان، میانگین غلظت پتاسیم در مزارع تحت کشت گندم 169.8 میلی گرم در کیلوگرم خاک تعیین شد. بر این اساس (غلظت این عنصر در ۵۸ درصد مزارع، کمتر از حد بحرانی ۱۷۵ میلی گرم در کیلوگرم خاک بدست آمده.) میانگین غلظت پتاسیم در خاک مناطق مورد مطالعه در نمودار زیر نشان داده شده است.
بیشترین غلظت پتاسیم در مناطق لالی و شوش با میانگین بیش از ۲۰۰ میلی گرم در کیلوگرم خاک و کمترین غلظت آن در منطقه مسجدسلیمان با میانگین 69.6 میلی گرم در کیلوگرم خاک بدست آمد. در چنین شرایطی برای رسیدن به عملکرد حدود ۴ تن در هکتار گندم حدود ۱۳۰ کیلوگرم کود سولفات پتاسیم در هکتار در منطقه لالی و شوش و حدود ۳۲۵ کیلوگرم کود سولفات پتاسیم در هکتار برای منطقه مسجدسلیمان توصیه می شود.
چه باید کرد:
- مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی به معنای افزایش بیشتر تولید نخواهد بود.
- توصیه می شود مصرف کودهای شیمیایی بر اساس برنامه آزمون خاک نتایج تجزیه خاک صورت گیرد.
- از پخش سطحی کودهای فسفری و پتاسیمی جلوگیری شده (به دلیل تلبیت در خاک) و بصورت نواری در هنگام کاشت و با فاصله ۵ سانتی متر زیر بذر جایگذاری شود.
- به مقدار مصرف کود نیتروژنی در مراحل تقسیط توجه بیشتری شده و از آبیاری سنگین هنگام مصرف کود نیتروژنی پرهیز شود.
- هنگام مصرف کود شیمیایی به درصد مواد تشکیل دهنده کود و درجه اعتبار شرکت تولید کننده کود توجه شود.
- با توجه به نقش مواد آلی (مکمل کودهای شیمیایی در بهبود و کیفیت خاک، توجه ویژه به حفظ و نگهداری بقایا (عدم سوزاندن) در خاک توجه ویژه ای شود.
نویسنده: مریم جواد زاده، علیرضا جعفرنژادی، سید محمد هادی موسوی فصل
