مزرعه نو | مرجع آموزشی کشاورزی ، دام و طیور ، آبزی پروری و منابع طبیعی و…
شما پس از مطالعه این مطلب با جایگاه کشت درخت انبه ، شرایط اقلیمی ، خاک مناسب و شاخص های مهم انتخاب رقم مناسب استان هرمزگان آشنا می شوید.
انبه با نام علمی .Mangifera indicaL از خانواده آناکاردیاسه یکی از میوه های بسیار مهم گرمسیری در دنیاست. درخت انبه معمولا دارای تاج گسترده و بزرگ است، هرچند ارقام پاکوتاه و هیبریدهای جدید این درخت تاج کوتاه دارند و به تعداد زیاد در واحد سطح قابل کشت هستند. میوه درخت انبه هسته نسبتا درشتی دارد و پوست میوه در حالت نارس، سبز و در حالت رسیده زرد و متمایل به قرمز نارنجی می شود.
مواد تغذیه ای موجود در میوه انبه
میوه انبه بسیار خوش طعم و معطر است و سرشار از املاح و ویتامین هاست. میوه انبه منبع بسیار غنی از ویتامین های آ، ث و ای است. میزان مواد موجود در میوه انبه بسته به فصل و مناطق مختلف و ارقام ممکن است متفاوت باشد، ولی به طور کلی میانگین میزان مواد موجود در ۱۰۰ گرم میوه انبه در جدول ۱ نمایش داده شده است.
به دلیل تنوع ژنتیکی بسیار زیاد ناشی از کشت انبه به صورت بذری، تاکنون ارقام بسیار زیادی از انبه در دنیا گزارش شده است. این ارقام بعد از شناسایی، به صورت غیر جنسی تکثیر و در بانک جهانی ژن نگهداری می شوند. این ارقام اغلب حاصل انتخاب های طبیعی هستند که در اثر کشت بذر حاصل شده اند. خاستگاه اغلب این ارقام کشور هندوستان است.
طی سال های اخیر و با پیشرفت علوم ژنتیک، دورگ های جدیدی از ارقام موجود، حاصل شده و تنوع ارقام انبه بیش تر شده است. نکته درخور توجه و حائز اهمیت آنکه بسیاری از ارقام انبه فقط در مناطق خاصی سازگاری دارند و در شرایط خاص اکوجغرافیایی بهترین رشد و حداکثر تولید را دارا هستند. موضوع سازگاری اکوجغرافیایی ارقام انبه، در بسیاری از مناطق انبه خیز دنیا به خوبی مشهود است. برای مثال در کشور هندوستان، هر منطقه و ایالت با توجه به شرایط خاص اقلیمی و جغرافیایی خود دارای ارقام محلی ویژه ای است. برای آشنایی با گیاه شناسی درخت انبه این مطلب را بخوانید
شرایط اقلیمی و خاک مناسب کشت انبه
انبه در اقلیم های مختلفی مانند مناطق کاملا حاره ای تا نیمه حاره ای و گرم و خشک رشد می کند. این درخت همچنین از ارتفاع هم سطح دریا تا مناطقی با ارتفاع ۱۵۰۰ متر بالاتر از سطح دریا می تواند رشد و محصول تولید کند. البته شایان ذکر است که درختان انبه در ارتفاع بیش تر از ۶۰۰ متر از سطح دریا، قابلیت تولید اقتصادی چشمگیری ندارند. درجه حرارت، میزان بارندگی، شدت باد و ارتفاع از سطح دریا از عوامل مهم اقلیمی هستند که در تولید محصول انبه اثر چشمگیری دارند.
سرمازدگی و یخبندان، مخصوصا به نهال های جوان انبه، به شدت آسیب می رساند. درجه حرارت بالا به تنهایی برای درختان انبه مضر نیست، ولی زمانی که این درجه حرارت با باد گرم و کاهش شدید رطوبت توأم شود بادهای گرم و خشک) می تواند برای این درختان مضر باشد. نظیر این وضعیت در استان های جنوبی کشور بسیار مشاهده می شود، به همین دلیل توصیه می شود که باغات انبه در مناطقی با شدت باد کم یا دارای بادشکن مناسب احداث شود.
درختان انبه در مناطقی رشد می کنند که دارای بارندگی کافی از ۷۵۰ تا ۳۷۵۰ میلی متر در سال باشد، ولی تحت شرایط آبیاری، این درختان به راحتی در مناطق گرم و خشک نیز رشد می کنند و تولید محصول خوبی نیز دارند. علی رغم نیاز آبی بالای درختان انبه، در مواردی که بارندگی فصلی منطقه با شروع گل دهی درختان انبه توأم شود، باعث بروز خسارت شدید، عدم تلقیح گل ها، شیوع بیماری ها و آفات از جمله سفیدک پودری گل آذین و آنتراکنوز می شود. بنابراین در فصل گل دهی انبه، درختان به شدت به آب و هوای خشک نیاز دارند.
انبه در طیف وسیعی از خاک ها نظیر خاک های سنگلاخی، آبرفتی، شنی لومی تا شنی و حتی در خاک های فقیر با کمبود شدید مواد غذایی نیز می تواند رشد کند؛ اما برای رشد مطلوب نیازمند کوددهی خوب است، زیرا نیاز کودی بالایی دارد. انبه در مراحل اولیه رشد به مراقبت و کوددهی مناسب نیاز دارد. این درخت در مناطقی که خاک های آبرفتی با مواد آلی بالا و زهکشی خوب داشته باشد، رشد مطلوبی دارد. انبه دامنه وسیعی از pH خاک (بین ۵/۵ تا ۷/۵) را به خوبی تحمل می کند.
سال آوری یکی از مشکلات عمده برخی ارقام انبه است که در مواردی ممکن است این پدیده تحت تأثیر شرایط اقلیمی منطقه باشد. مشکل سال آوری انبه در ارقام بذری و اصلاح نشده با وجود رعایت صحیح مسائل به باغی تقریبا در همه طول عمر درخت وجود دارد. در ارقام اصلاح شده عارضه سال آوری وجود ندارد؛ هرچند در صورت نبود مدیریت صحیح به باغی، این ارقام نیز ممکن است دچار سال آوری شوند.
وضعیت جغرافیایی و آب و هوایی استان هرمزگان
استان هرمزگان با شرایط آب و هوایی گرم و خشک، علی رغم محدودیت هایی که در زمینه توسعه گیاهان گرمسیری دارد، قابلیت های بالقوه و در نوع خود منحصربه فردی در سطح کشور دارد. به منظور توسعه میوه های گرمسیری، وجود درختانی با قدمت بیش از ۳۰۰ سال در استان هرمزگان نشان دهنده سازگاری درختان انبه با شرایط آب و هوایی استان هرمزگان و توانایی این استان برای تولید بالای این محصول است.
استان هرمزگان در جنوب ایران و در طول نوار ساحلی خلیج فارس و دریای عمان با مختصات جغرافیایی ۲۵ تا ۲۸ درجه عرض شمالی و ۵۳ تا ۵۹ درجه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع شده است. این استان با ۶۸ هزار کیلومتر مربع مساحت، هشتمین استان کشور از نظر مساحت است. به جز نوار باریکی به عمق ۳۰ تا ۵۰ کیلومتر از ساحل که دارای آب و هوای گرم و مرطوب است، بقیه مناطق استان آب و هوای گرم و خشک دارند. البته ارتفاعات هم جوار با استان های کرمان و فارس نیز آب و هوایی نسبتا معتدل دارند.
آب و هوای استان هرمزگان تحت تأثیر آب و هوای بیابانی و نیمه بیابانی است و تابستان های گرم و طولانی و زمستان های کوتاه و ملایم و به طور کلی خشک و کم باران دارد. بارندگی استان عمدتا به صورت رگبارهای سیل آسا و محدود به ماه های زمستان است. میزان متوسط بارندگی سالیانه استان ۱۶۵ میلی متر است که از این مقدار حدود ۱۵ درصد آن در زمین نفوذ می کند و مابقی تبخیر می شود یا به جریان های سطحی تبدیل شده و از دسترس خارج می شود. شکل ۲ میانگین ۱۵ ساله بارندگی استان را در ماه های مختلف سال نشان می دهد.
بخش عمده ای از بارندگی استان هرمزگان محدود به ماه های دی، بهمن و اسفند است. بعد از این سه ماه، آذر و فروردین بیش ترین میزان بارندگی را دارا هستند. بقیه ماه های سال جزو ماه های بسیار کم باران اند و وقوع بارندگی در آن ها ناچیز است. معمولاً فصل گل دهی درختان انبه بسته به زودرس یا دیررس بودن ارقام از بهمن ماه تا اردیبهشت ماه در استان هرمزگان متفاوت است؛ بنابراین، گل دهی ارقام زودرس که ظهور گل آذین آن ها در بهمن ماه رخ می دهد، با اوج بارندگی های استان مصادف می شود، به همین دلیل توسعه این ارقام توصیه نمی شود.
شکل ۳ میانگین تغییرات درجه حرارت در استان هرمزگان در ماه های مختلف سال را نشان می دهد که در آن تیر و مرداد با میانگین حدود ۳۴ درجه سانتی گراد گرم ترین ماه های سال هستند. به علت رطوبت نسبی بالا در نوار ساحلی، معمولاً درجه حرارت در ماه های گرم سال به ندرت به بالای ۴۰ درجه سانتی گراد می رسد؛ ولی در عوض رطوبت نسبی محیط معمولاً بالاست. خنک ترین ماه های سال، دی و بهمن است با میانگین دمای حدود ۱۸ درجه سانتی گراد. اختلاف نسبتاً کم میانگین دما در تابستان و زمستان در مقایسه با استان های کویری نشان دهنده شرایط نیمه حاره ای در منطقه است که ناشی از رطوبت بالای محیط است. لازم است ذکر شود که میانگین درجه حرارت در شب و روز معمولاً خیلی به یکدیگر نزدیک است، در حالی که در استان های خشک این فاصله بسیار زیاد است.
شکل ۴ تغییرات رطوبت نسبی محیط را در ماه های مختلف سال در استان هرمزگان نشان می دهد. منحنی تغییرات رطوبت در استان هرمزگان نشان دهنده روندی نسبتا ثابت و رطوبت بالا در محیط است و در اکثر مواقع رطوبت محیط بالای ۶۰ درصد و در ماه های مرطوب، میانگین رطوبت بالای ۷۰ درصد است. حال آنکه بعضی از روزها رطوبت محیط به بالاتر از ۹۵ درصد نیز می رسد.
جایگاه کشت درخت انبه در استان هرمزگان
این محصول از نظر سطح زیر کشت در ایران در بین بقیه میوه های گرمسیری در رتبه اول (۳۵/۱ درصد) و از نظر میزان تولید بعد از موز رتبه دوم (۲۲ درصد) را به خود اختصاص داده است. دو استان هرمزگان و سیستان و بلوچستان بیش ترین سطح زیر کشت و تولید انبه را در ایران دارند (جدول ۵).
روند گسترش سطح زیر کشت انبه در ایران ، در دو استان هرمزگان و سیستان و بلوچستان از سال ها قبل، با تکثیر بذری انبه های موجود یا میوه های وارداتی صورت می گرفته است. باتوجه به تک جنین بودن انبه های موجود و عمده میوه های وارداتی، تنوع ناشی از تفرق صفات به وضوح در باغات این دو استان دیده می شود. در دو دهه گذشته روند تولید درختان پیوندی انبه با کشت بذور و پیوند ارقام مناسب (چه ثبت شده نظیر سندری و لانگرا و چه ثبت نشده) روی آن ها سرعت بیش تری گرفته است.
علی رغم قدمت زیاد تک درختان انبه موجود در استان هرمزگان، یکی از علل توسعه نیافتن باغ های انبه، نبود ارقام اقتصادی و تجاری مناسب است. تاریخچه ورود انبه به استان هرمزگان نشان می دهد که در اثر روابط تجاری حاکم بر منطقه طی سال های گذشته، این میوه وارد استان شده و با کشت بذر به مرور زمان تکثیر شده و باعث ایجاد تنوع ژنتیکی نسبتا گسترده ای برای این محصول شده است.
هرچند این ارقام عمدتا به دلیل بذری بودن و نبود برنامه های اصلاحی، فاقد استانداردهای کیفی مناسب هستند. تقریبا همه ژنوتیپ های تحت کشت انبه در ایران، تک جنین هستند که در اثر تکثیر جنسی تفرق صفات زیادی ایجاد شده است، به طوری که ژنوتیپ های موجود تنوع بسیار زیادی دارند.
یکی از شاخص های مهم در انتخاب ارقام، کم بودن میزان فیبرو الیاف اطراف بذر و زیاد بودن نسبت گوشت میوه به هسته آن است که عمده ارقام محلی موجود، فاقد این استانداردها هستند و توان رقابت با ارقام اصلاح شده را ندارند. از طرف دیگر، ارقام بذری عمدتا پابلند و دیررس هستند و هر درخت موجود در باغ به صورت منبع ژنتیکی متفاوتی از بقیه درختان حساسیت های متفاوتی دارد و از هر نظر نیازمند اعمال مدیریت متناسب به خود است. بنابراین به دلیل نبود باغ های یکدست از ارقام تجاری مناسب، توسعه باغ های انبه در جنوب کشور، مخصوصاً استان هرمزگان، تحقق نیافتـه اسـت.
بنابراین، ضروری است ضمـن جمع آوری ذخایر ژنتیکی محلی، به منظور انجام برنامه های اصلاحی و استفاده از توده های سازگار محلی برای تولید ارقام هیبرید و مناسب منطقـه، بـرای وارد کردن ارقام اصلاح شـده و بررسی سازگاری آن ها در منطقه نیز اقدام کرد.
از طرفی، وضعیت طبیعی استان هرمزگان، از جمله بارندگی کم و قابلیت بالا برای تبخیر و همچنین تعداد زیاد گنبدهای نمکی، زمینه را برای شوری منابع آب و خاک فراهم کرده است. استان هرمزگان در سال های اخیر (نزدیک به دو دهه) درگیر پدیده خشک سالی بوده است؛ هرچند برای این استان خشک سالی دیگر حادثه و پدیده تلقی نمی شود و باید آن را روندی عادی محسوب کرد. به هرحال، یکی از عوارض خشک سالی، شور شدن اغلب آب های مورد استفاده در بخش کشاورزی است که به دنبال استفاده بی رویه از آب های زیرزمینی برای مصارف شهری و کشاورزی است. به رغم چنین وضعیتی، این استان دارای توانایی خوبی برای تولیدات کشاورزی، به ویژه میوه های گرمسیری همچون انبه است.
از محورهای برنامه ریزی کشاورزی استان هرمزگان در سال های اخیر، توسعه کشت میوه های گرمسیری از جمله انبه است. اما اجرای این برنامه با مشکلاتی مواجه است که باید آن ها را رفع کرد. از جمله این موانع، شور بودن منابع آب و خاک است. از دیگر سو، درخت انبه نیز همچون اغلب درختان میوه به شوری حساس است و در حال حاضر نیز، سبب مشکلاتی برای انبه کاران استان شده است. از جمله تأثیرات شوری بر انبه، خشکیدگی حاشیه و نوک برگ های انبه است که با گذشت زمان پیشرفت می کند و کاهش سطح فتوسنتز کننده را به دنبال دارد. به ویژه در خصوص دانهال های انبه، با درنظر گرفتن این موضوع که عموما نهال در مقایسه با گیاه بالغ آسیب پذیرتر است، شوری در ابتدا باعث سوختگی نوک و حاشیه برگ و در حالت شدیدتر توقف رشد گیاه شده و در نهایت باعث ریزش و مرگ نهال می شود.
در بررسی مقدماتی که انجام شد، تعدادی نمونه برگ سالم و برگ صدمه دیده انبه جمع آوری شد و برخی از عناصری که معمولا با شوری مرتبط هستند، در آن ها اندازه گیری شد. مقدار کلر، سدیم و بور در برگ های صدمه دیده در مقایسه با برگ های سالم بسیار زیاد بود و حتی به چند برابر می رسید، در حالی که غلظت عنصری مانند پتاسیم در برگ های سالم بیش تر از برگ های صدمه دیده بود. به منظور مقابله با شرایط مذکور، انتخاب و معرفی پایه های مقاوم به شوری در انبه از اهمیت خاصی برخوردار است.
آفات و بیماری های مهم درختان انبه در استان هرمزگان
عمده آفات و بیماری های مهم انبه هم زمان با شروع گل دهی و ظهور شکوفه ها طغیان می کنند. اعمال مدیریت صحیح در خصوص کنترل آفات و بیماری های گل آذین می تواند تولید محصول را تا حد زیادی افزایش دهد. استان هرمزگان در دهه ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۵، به شدت با این مشکل مواجه بوده است و تقریبا تمامی باغ های انبه استان به دلیل طغیانی شدن آفات و بیماری های گل آذین، هیچ محصولی تولید نکردند. یکی از روش های مهم مدیریت کنترل آفات و بیماری ها در باغ های انبه استفاده از ارقام متحمل و مقاوم به این آفات و امراض است. در خصوص مقاومت به بیماری ها، مخصوصا آنتراکنوز و سفیدک پودری، ارقام تجاری مناسبی در دنیا موجود است. جدول ۶ فهرست آفات و بیماری های مهم درختان انبه در استان هرمزگان و میزان خسارت آن ها را نشان می دهد.
شاخص های مهم انتخاب رقم مناسب منطقه
به منظور وارد کردن ارقام اصلاح شده از کشورهای دیگر، مطالعاتی در این زمینه روی ارقام تجاری مناسب دنیا انجام شد. برای نیل به اهداف مدنظر و دسترسی سریع تر به ارقام سازگار با شرایط منطقه، شاخص هایی برای انتخاب رقم در نظر گرفته شد که به شرح زیر هستند:
- ارقام انتخاب شده جزو ارقام تجاری دنیا باشند؛
- ارقام انتخاب شده ترجیحا به آفات و بیماری های غالب منطقه مقاوم باشند؛
- ارقام انتخاب شده ترجیحا دیررس باشند. یکی از مشکلات عدم باردهی باغ های انبه در دنیا، هم زمان شدن فصل بارندگی و گل دهی درختان انبه است که این موضوع باعث اپیدمی شدن آفات و بیماری های گل آذین در انبه می شود. از آنجا که فصل بارندگی در استان هرمزگان عمدتا پایان سال و در ماه های دی تا اسفند است، ارقام دیررسی که ظهور گل آذین آن ها به انتهای سال نزدیک تر باشد، مناسب تر است (ترجیحا فصل رسیدن میوه مرداد و شهریور باشد)؛
- ارقام انتخاب شده عمدتا در اقلیم های مشابه وضعیت کشورمان کشت شده باشند. در این خصوص ارقام مناطق گرم و خشک مانند فلسطین اشغالی، مصر و شمال هندوستان در اولویت هستند یا اینکه هیبریدهایی انتخاب شوند که والدین آن ها از ارقام سازگار با شرایط مشابه کشورمان باشند؛
- در بانک جهانی ژن موجود و در دسترس باشند؛
- ارقام انتخاب شده تا حد امکان متحمل به شرایط شور باشند.
سلام خوبید. یک نهال انبه در طرف جنوب کاشتیم که تابستان دارای آفتاب از سمت غرب است. باید چطور ازش مواظبت کنیم؟ نیاز به درست کردن سایه هست؟