چگونه نشا گوجه فرنگی سالم تولید کنیم؟

پرورش نشا سالم تحت شرایط محیط مناسب، بخش مهمی از تولید موفق سبزیجات به ویژه گوجه فرنگی است. هدف از این آموزش، آشنا کردن پرورش دهنده گان گوجه فرنگی با تکنیک های پرورش نشا گوجه فرنگی سالم، ترویج و به کارگیری روش های آماده سازی نشا قوی به منظور افزایش زودرسی و عملکرد بیشتر گوجه فرنگی است.

گام اول: امکانات (تسهیلات) مورد نیاز تولید نشا گوجه فرنگی

۱. پس از کاشت بذر گوجه فرنگی، از توری (با ظرفیت ۵۰ درصد نفوذ نور) برای پوشاندن تونل ها (در مناطق گرمسیر) و یا تونل پلاستیکی شفاف (در مناطق سردسیر و معتدله) استفاده شود.

٢. در فصل بارندگی، از پلاستیک برای پوشاندن تونل های توری به منظور محافظت از نشاها در برابر باران استفاده شود.

٣. استفاده از تونل های توری ساده یا از جنس نایلون برای جلوگیری از حمله آفات حشرات مانند مگس سفید، شته ها و پروانه مینوز برای نشاهای جوان گوجه فرنگی لازم است.

۴. تمام سازه ها باید به گونه ای باشند که از نشاها در برابر باران شدید، دمای کم (۵ درجه سانتیگراد) و یا زیاد (۳۵ درجه سانتیگراد)، تابش شدید نور خورشید، رطوبت نسبی و قرار گرفتن در معرض آفات و بیماری ها محافظت کنند.

گام دوم: تهیه بذرهای سالم به منظور تولید نشا گوجه فرنگی

۱٫ بذرهای سالم و تازه تولید شده گوجه فرنگی را از یک منبع قابل اعتماد خریداری کنید.

۲. مقدار بذر مورد نیاز برای تولید نشا گوجه فرنگی برای هر هکتار (ارقام محدود و نامحدود رشد) ۱۵۰ – ۱۰۰ گرم است، که هر گرم حاوی ۳۰۰-۲۵۰ بذر بوده و تعداد نشا در هر هکتار در زمان انتقال به زمین اصلی ۳۰۰۰۰-۲۶۰۰۰ برآورد می شود.

٣. در رقم گوجه فرنگی گیلاسی (محدود و نامحدود رشد) در هر هکتار ۳۵-۲۵ گرم بذر لازم است که تعداد بذر معادل با ۵۵۰-۴۵۰ بذر در یک گرم می باشد.

۴. ممکن است نشا در حین انتقال به مزرعه، آسیب دیده و یا بعد از کاشت خشک شود، بنابراین ۱۵ درصد از بذر را اضافه کاشته تا نشاء برای واکاری داشته باشیم.

گام سوم: آماده سازی محل و ظروف پرورش تولید نشا گوجه فرنگی

۱٫ انتخاب روش های پرورش نشا بستگی به مناطق کاشت، راحتی کار و انعطاف پذیری دارند.

۲. نشاهای گوجه فرنگی که در بسترهای کشت در جعبه های بذر رشد می کنند، هنگام جدا شدن نشاها برای انتقال به زمین اصلی، ریشه نشا آسیب می بینند. این شوک می تواند رشد بعدی نشا را کاهش دهد ( شکل ۳).

٣. نشاهایی که در سینی نشان (دارای سلول های جدا) رشد می کنند نسبت به بقیه که در جعبه بذر رشد می کنند، سالم تر و قوی تر هستند ( شکل ۴)

۴. جوانه زنی بذر معمولا طی ۵-۳ روز در دمای بهینه خاک (۳۰-۲۰ درجه سانتیگراد) ظاهر می شوند.

۵. قبل از مرحله خشبی شدن ساقه های نشا گوجه فرنگی در زیر سازهای محافظت شده، پوشش های اطراف نشا را جمع آوری کنید.

۶. نشاهایی که در سینی نشا پرورش یافته اند، معمولا درصد استقرار بالایی در مزرعه دارند، زیرا ریشه ها در هم تنیده شده و به صورت بلوک های مستقل از سینی نشا بدون تنش به ریشه بیرون کشیده می شود (شکل ۵).

ظروف نشا

ظروف ساخته شده از مواد زیست تخریب پذیر مانند برگ یا سایر مواد در دسترس، گلدان های کاغذی، کیسه های پلاستیکی به ابعاد ۷-۵ سانتی متر عرض و ۱۰ سانتی متر طول، گلدان های پلاستیکی نازک به قطر ۷-۵ سانتی متر با گلدان های پلاستیکی تجاری یا سینی های نشا از جمله ظروف رایج برای تولید نشا هستند (شکل ۶). تمام ظروف، گلدان ها یا سلول ها باید سوراخی در قسمت قاعده داشته باشند تا آب اضافی آن تخلیه شود. ظروف نشا باید کاملا تمیز و در معرض نور خورشید قرار گرفته باشند و در صورت استفاده، با محلول یک درصد شوینده مانند کلر و وایتکس شستشو شوند.

گام چهارم: بسترهای کشت مناسب رشد نشا

۱٫ استفاده از مواد بستر کشت بدون خاک، کوکوپیت پیت ماس، پرلیت، ورمیکولیت و … امکانپذیر است.

۲. برخی از بستر های کشت مانند پیت ماس قیمت بیشتری داشته و بسترهایی به صورت غنی شده با قیمت کمتر در بازار وجود دارند.

٣. قالب های کوکوپیت به صورت فشرده و فاقد مواد مغذی و ارزانتر هستند و در بیشتر موارد تولید نشایی استفاده می شوند.

۴. کوکوپیت دارای شوری بوده، لازم است قبل از مصرف در آب خیسانده و شسته، سپس مصرف شود.

۵. بکارگیری کارگر برای پر کردن سینی نشا از بستر کشت در حجم کم امکانپذیر است اما برای تولیدکننده های عمده نشا لازم است اینکار به صورت مکانیزه و ماشینی صورت گیرد.

۶. استفاده از پیت ماس به تنهایی، نتیجه خوبی در تولید نشا گوجه فرنگی دارد اما به دلیل صرفه جویی اقتصادی، ترکیبات مختلفی از بسترهای کشت در سینی ها مورد استفاده قرار می گیرند.

۷. ترکیب کوکوپیت با حدود ۳۰ درصد پرلیت از ترکیبات پیشنهادی است.

۸. ترکیب دیگر شامل ۵۰ درصد پیت ماس، ۲۵ درصد کوکوپیت و ۲۵ درصد پرلیت است. و یک ترکیب دیگر، ۳۵ درصد پیت ماس، ۳۵ درصد کوکوپیت و ۳۰ درصد پرلیت است.

گام پنجم: کاشت، آبیاری و تنک کردن

١. اگر خطر حمله بذرها توسط پاتوژن های قارچی یا آفات حشرات وجود دارد، با مروجان محلی برای ضد عفونی مناسب بذر قبل از کاشت مشورت کنید.

٢. در هر گلدان یا سلول از سینی نشا دو عدد بذر بکارید و سپس سطح بذرها را به اندازه قطر بذر با محیط کشت بپوشانید.

٣. بعد از کاشت بذر، بستر کشت را به آرامی با یک آب پاش با سوراخ های ریز آبیاری کنید.

۴. سینی های کشت باید روی سکوهای نشا قرار گیرند (قرار دادن آنها در روی زمین علاوه بر تماس با خاک و آلودگی، در تنظیم دمای رشد اختلال ایجاد کرده و عدم یکنواختی در رشد نشاها ایجاد خواهد شد).

۵. در صورت نبود سکو و یا مشکلات دیگر، اگر نشاها بایستی روی زمین قرار گیرند بین سینی ها و زمین با سنگریزه یا بلوک سیمانی فاصله ایجاد کنید.

۶٫ وضعیت زهکشی حفره های داخل بستر باید مطلوب باشد و پس از آبیاری، شاهد خروج آب اضافه از کف باشیم.

۷٫ مرطوب بودن زیاد ریشه ها با آبیاری بیش از حد سبب تولید نشاها با ریشه ضعیف می شود.

گام ششم: خزانه تولید نشا گوجه فرنگی

۱٫ در صورت نیاز به تعداد زیاد نشا، بذرهای گوجه فرنگی، در خزانه خاکی یا سنتی کشت می شود که بزرگترین مشکل در هنگام انتقال و آسیب دیدن ریشه می باشد (آسیب ریشه نشا عاملی برای به تاخیر انداختن رشد و یا مرگ نشا گوجه فرنگی است). بنابراین تولید نشا سنتی پیشنهاد نمی گردد (شکل ۱۱).

۲. محل و اندازه بستر خزانه بسته به منطقه (معتدل و گرمسیری) مزرعه با زهکشی خوب که قبلا گیاهان خانواده سولانسه (گوجه فرنگی، بادمجان، فلفل، سیب زمینی) در آن کاشته نشده انتخاب شود.

٣. کمپوست خوب و تجزیه شده و الک شده و یا کود دامی را با مقدار ۲ کیلوگرم در هر متر مربع در خزانه بستر کشت مخلوط کنید.

۴. حداقل ۱۵۰ مترمربع خزانه برای پرورش نشا برای کشت یک هکتار مورد نیاز است.

۵. برای بهبود زهکشی، بستر های خزانه باید دارای ارتفاع ۱۵ سانتی متر یا بیشتر و عرض ۱۰۰-۸۰ سانتی متر باشد.

گام هفتم: روش ضد عفونی بستر خزانه

روش آفتاب دهی خاک خزانه روشی آسان، ایمن و مقرون به صرفه برای استریل کردن و تولید نشا گوجه فرنگی سالم است. به منظور آفتاب دهی مراحل زیر انجام شود :

۱٫ در مرحله اول بستر خزانه آبیاری شود.

٢. در مرحله دوم برای ضدعفونی خاک، پلاستیک شفاف را در سطح بستر خزانه به مدت سه تا چهار هفته بپوشانید (لبه های پلاستیک را با خاک بپوشانید).

٣. بعد از سه تا چهار هفته پلاستیک را برداشته و بستر خزانه را شخم بزنید.

۴. بعد از دو یا سه روز بذرهای گوجه فرنگی را بکارید.

۵٫ استفاده از انرژی خورشیدی، قبل از کاشت برای از بین بردن بسیاری از آفات و عوامل بیماری زا و همچنین علفهای هرز و کاهش بیماری های ناشی از خاک توصیه می شود.

۶. بهترین زمان برای استفاده از نور خورشید به منظور ضد عفونی خاک، فصل خشک با درجه حرارت بالا است.

۷. بذرهای گوجه فرنگی را به طور مساوی در ردیف هایی به فاصله پنج سانتی متر در هر متر مربع با عمق ۰٫۵ سانتی متر بکارید و بر روی بذرها یک لایه نازک کمپوست یا خاک خزانه بذر را بپوشانید (شکل ۱۳ و ۱۲).

۸. برای محافظت نشا از باران و آفات حشره ای، از تونل های توری یا پلاستیکی استفاده شود. توری با مش ۲۰x۱۰ نخ در هر سانتیمتر مربع برای جلوگیری از ورود تمام انواع مگس سفید کافی است. بهترین توری آنهائی هستند که قطر نخشان ظریف تر است. برای مثال مش ۲۴x۱۲ نخ در سانتی متر مربع با قطر سوراخ ۰٫۲۴ میلی متر و قطر نخ ۰٫۱۹ میلی متر به مقدار ۳۳% تهویه را کاهش می دهد، در صورتی که توری با مش ۲۰x۱۰ نخ در سانتی متر مربع استاندارد می باشد و می تواند با ۵۰٪ تهویه را کاهش دهد.

۹٫ در صورت گرم بودن هوا، روزانه و در فصل خنک هر دو روز یکبار آبیاری خزانه انجام شود.

۱۰. پس از رشد نشا در خزانه، تونل های شفاف را برداشته و اجازه دهید نشاها در داخل ردیف حدود پنج سانتی متر رشد کنند.

۱۱. طی ۳-۲ روز پس از ظاهر شدن اولین برگ واقعی ( حدود ۵-۷ روز پس از کاشت) واکاری انجام شود.

۱۲. نشاهای اضافی را می توان در سینی ها یا ظروف جداگانه ای برای واکاری در مزرعه نگهداری کنید.

گام هشتم: مدیریت نشا گوجه فرنگی در خزانه

۱٫ مرگ نشا در خزانه به دلیل عفونت قارچی ممکن است یک ضایعه نکروتیک نزدیک خط ساقه به خاک ایجاد کند.

٢. اگر ضایعه زخم در دور ساقه نشا باشد موجب مرگ کل نشا می شود (شکل ۱۴).

٣. برای جلوگیری از بروز این مشکل از قارچ کش تترازول نیم در هزار ( ۰٫۲۵ گرم در نیم لیتر آب) پس از تنک کردن خزانه یک یا دو بار استفاده شود.

۴. کوددهی بعد از هفت تا ده روز در صورت مشاهده ضعیف شدن نشا و یا کمرنگ شدن رنگ سبز بر روی برگ های نشا، تیمار می شوند.

۵٫ محلول سولفات آمونیوم (پنج گرم سولفات آمونیوم در یک لیتر آب) در پای هر نشا پاشیده شود. و یا محلول نیتروفوسکا (۱گرم در ۱ لیتر آب) بر روی نشا اسپری شود.

۶. استفاده بیش از حد ازت موجب رشد رویشی شده و نشا باریک و بلند می شود.

گام نهم: آماده کردن نشا برای انتقال به زمین اصلی

۱. پس از سپری شدن ۲۵-۲۰ روز از رشد نشا گوجه فرنگی، برای خشبی شدن ساقه شش تا نه روز قبل از انتقال به مزرعه، آبیاری را کاهش دهید.

۲. تونل توری یا پلاستیک شفاف را برداشته تا نشاها در معرض نور خورشید قرار گیرند و موجب محکم شدن ساقه و انبوه شدن نشا گوجه فرنگی شود.

۳. ۱۲-۱۴ ساعت قبل از انتقال نشا به زمین اصلی، آبیاری صورت گیرد (شکل ۱۵).

نویسنده: مهشید فخرایی لاهیجی (عضو هیات علمی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر)

نوشته قبلی

کشت توت فرنگی به عنوان جایگزین خیار و ایجاد تنوع در تولیدات گلخانه ای

نوشته بعدی

مکانیزاسیون در نخلستان ها