وضعیت کشت و پرورش انبه در ایران و جهان

آموزش کاشت درخت انبه | راهنمای پرورش انبه | پرورش میوه های گرمسیری | آموزش کشت انبه در ایران | آموزش کاشت تا برداشت انبه | وضعیت پرورش انبه در ایران

با این مقدمه پرورش انبه را شروع کنید

انبه (نام علمی :Maneifera) نیز مانند انگور یکی از قدیمترین میوه هایی است که مورد استفاده بشر قرار گرفته است. در زبان سانسکریت نام این درخت به آمار Amara یا آم (Am) و یا آمبا (Amba) معروف بوده است. واژه انبه در زبان فارسی نیز از نام سانسکریت این میوه (آمبا) مشتق گردیده است. از آنجا که هند زادگاه این میوه به حساب می آید در آیین هند آن را غذای خدایان می دانستند و نام این میوه از واژه man – kay گرفته شده که این کلمه هنگام کشف هند غربی توسط پرتقالیان به صورت manga تغییر یافت و بعد از سال ها به نام امروزی شهرت یافته است.

درخت انبه گیاهی است دولپه از خانواده آناکاردیاسه Anacardiaceae و نام علمی آن مانگیفرا اندیکا Mangifera indica می باشد. در نوشته های گیاه شناسی این درخت را به تعداد حدود ۲۳ واژه مختلف، نامیده اند ولی نام علمی این گیاه که اکنون مورد قبول کلیه علمای گیاهشناسی می باشد، همان نام مانگیفرا اندیکا است که دانشمندان سوئدی و لینه به این گیاه داده اند.

انبه میوه ای گرمسیری و گیاه آن از تیره پسته ایان است. این میوه متعلق به ۶۰۰۰ سال پیش بوده و ۱۰۰۰ نوع مختلف دارد. خاستگاه انبه شبه جزیره هند، پاکستان، بنگلادش و آسیای جنوب شرقی است. در قرن شانزدهم توسط پرتقالی ها به دنیای غرب (قاره آمریکا) برده شد. امروزه در مناطق بسیار گسترده ای از هند، اندونزی، فلوریدا، هاوایی، مکزیک، آفریقای جنوبی، مصر، فلسطین، برزیل، کوبا، فیلیپین، پاکستان، ایران و بسیاری مناطق گرمسیری کشت و به سراسر دنیا صادر می گردد.

بطور کلی این میوه بیشتر در کشور هندوستان رشد کرده و مصرف می شود و در این کشور به سافدا (safeda) معروف است. نام تجاری چوب درخت انبه Machang می باشد. از چوب این درخت به صورت محلی برای ساختن وسایل منزل استفاده می شود ولی چوب آن با دوام نیست. برگ درخت انبه دارای نوعی ماده رنگی است که اگر حیواناتی مانند گاو آن را بخورند ادرارشان زرد رنگ می شود. از ادرار این حیوانات ماده زردی به نام پیوری به دست می آورند که در نقاشی کاربرد دارد.

مطمئنا با شناخت بیشتر مردم از خواص و ویتامین های این میوه با ارزش، تقاضای خرید آن افزایش خواهد یافت و با این حرکت بازار فروش آن در داخل کشور رونق خواهد گرفت و صادرات آن نیز می تواند به توسعه کشت این محصول کمک فراوان نماید. با افزایش تقاضای داخلی و خارجی، امید آن می رود که باغداران علاقه بیشتری به کشت آن پیدا کنند بطوری که افزایش تولید انبه می تواند تأثیر بسیار چشمگیری بر روی وضعیت اقتصادی مردم جنوب و شرق کشورمان داشته باشد.

تاریخچه انبه

انبه یکی از مهمترین محصولات اقتصادی خانواده آناکاردیاسه است. از دیگر محصولات مهم این خانواده می توان پسته و بادام هندی را نام برد. انبه مهمترین میوه برای ساکنان مناطق استوایی پس از موز است. انبه بومی آسیای جنوب شرقی به ویژه هند، برمه و جزایر آندامان (Andaman) بوده و به طور کلی از هند و سیلان تا فیلیپین گسترده شده است و در این مناطق از زمان باستان مورد ستایش و احترام بوده است. انبه میوه ملی کشورهای هند، پاکستان و فیلیپین بوده و همچنین درخت ملی کشور بنگلادش است. در آیین هندو، الهه مذهب جین (Jain) به نام امبیکا (Ambika) همواره به صورت نشسته در زیر درخت انبه نشان داده شده است (شکل 1).

در آیین هندو، انبه کاملا رسیده که بوسیله خدای کانشا (Ganesha) نگه داشته شده است، نماد رسیدن به کمال برای مردان است. در این مذهب حتی از برگ های انبه برای پرستش خدایان استفاده می شود.

فسیل های کمی از گیاه انبه پیدا شده است و اغلب این فسیل ها از همان جنس Mangifera بوده ولی از گونه های دیگر می باشند، اما همین فسیل ها نیز می توانند در پیدا کردن خاستگاه اصلی انبه موثر باشند. کشورهای آسام (Assam)، لائوس، کامبوج و ویتنام محل هایی هستند که فسیل های گونه هایی از انبه در آنجا پیدا شده اند.

اعتقاد بر این است که انبه توسط راهبان بودایی در قرن چهارم و پنجم قبل از میلاد طی سفرهایشان به مالایا و شرق آسیا برده شده باشد. گفته می شود که ایرانی ها حدود قرن دهم میلادی این میوه را به خاورمیانه و شرق آفریقا برده اند.

طی قرن شانزدهم، دریانوردان پرتقالی انبه را به آفریقا معرفی کردند و پس از آن در دهه ۱۷۰۰، محموله ای از انبه را به برزیل بردند. سال ها طول کشید تا انبه در سراسر قاره آمریکا محبوبیت پیدا کند. این میوه در اوایل قرن نوزدهم به مکزیک و در سال ۱۸۹۰ میلادی به ایالات متحده رسید.

کشت انبه در جهان

از نظر گیاه شناسی میوه انبه یک دروپ (Drupe) است که دارای یک پوست خارجی پریکارپ و گوشت میوه یا مزو کارپ و یک آندو کارپ چوبی (پوست سفت هسته) می باشد که در داخل آندو کارپ مغز هسته یا بذر حقیقی قرار دارد. درخت انبه از هزاران سال پیش در شبه جزیره هند پرورش داده می شد و بین قرن چهارم و پنجم پیش از میلاد به آسیای شرقی رسید. از سده دهم میلادی، انبه توسط اعراب به شرق آفریقا و سپس به برزیل، کارائیب و مکزیک برده شد. بیشترین تعداد درخت انبه را می توان در شبه جزیره مالایی، بورنئو، سوماترا و بالی مشاهده نمود.

نسبت به همه میوه ها در سراسر جهان، میزان مصرف انبه تازه از سایر میوه ها بیشتر است. ۸۹ کشور تولید کننده انبه هستند. هند بزرگ ترین تولید کننده انبه در جهان و سطح زیر کشت در این کشور حدود ۸۰۰ هزار هکتار است. یک دوم تولید جهانی محصولات انبه به کشور هند تعلق دارد و به عنوان میوه ملی هندوستان می باشد.

همچنین انبه در آمریکای شمالی، مرکزی، جنوبی، کارائیب، جنوب و مرکز آفریقا، استرالیا، چین، پاکستان و آسیای جنوب شرقی پرورش داده می شود. میزان تولید جهانی در سال ۲۰۰۱، بیش از 25.6 میلیون تن و در ایران در این سال نزدیک هزار تن انبه تولید شده است. در سال 2004، تولید جهانی انبه 26.3 میلیون تن بود (جدول 1). پس از موز، انگور، پرتقال، سیب و موز سبز، انبه رتبه ی ششم را در تولیدات جهانی میوه به خود اختصاص داده است.

هلند اصلی ترین مرکز واردات، توزیع و صادرات انبه

مهمترین کشور اتحادیه اروپا در زمینه توزیع انبه هلند می باشد و دومین کشور بزرگ وارد کننده انبه در جهان است ولی ۸۰ درصد انبه وارداتی را مجدد صادر می کند. این کشور چهارمین صادر کننده انبه در جهان گزارش شده است و تامین کننده انبه در کشورهای اتحادیه اروپا بشمار می آید. لازم به ذکر است کشورهای مکزیک، برزیل مهمترین کشورهای صادر کننده انبه در جهان هستند و هلند و چین به همراه کشورهای عربی (عربستان و امارات متحده عربی) مهمترین وارد کنندگان این میوه در جهان بشمار می روند. هلند مهمترین وارد کننده انبه برزیل است که حدود 60 هزار تن از مجموع ۱۲۲ هزار تن انبه صادراتی برزیل را وارد می نماید.

وضعیت مهمترین کشورهای صادر کننده انبه جهان در سال ۲۰۱۳ در نمودار زیر آمده است و گزارش شده که این وضعیت تا سال 2016 پایدار خواهد بود و تغییری نمی کند.

پرورش انبه در ایران

سطح زیر کشت انبه در ایران حدود ۱۸۵۰ هکتار و استان های هرمزگان، سیستان و بلوچستان از مناطق مهم کشت آن به شمار می روند. اما بیشترین سطح زیر کشت انبه در ایران مربوط به استان هرمزگان است. استان هرمزگان با بیشترین سطح زیر کشت معادل 1450 هکتار (867 هکتار بارور و ۵۸۳ هکتار نهال) و تولید متوسط ۹۰ تن در هکتار مقام اول و استان سیستان و بلوچستان با سطح زیر کشت معادل 360 هکتار (۲۸۰ هکتار بارور و ۸۰ هکتار نهال) و تولید متوسط ۱۷ تن در هکتار مقام دوم و جیرفت نیز با داشتن حدود ۳۰ هکتار در رده بعدی قرار دارد.

انبه در ایران در سواحل دریای عمان، مناطق راسک، سرباز، قصرقند، نیک شهر، دشتیاری و چابهار در سیستان و بلوچستان و همچنین در استان هرمزگان در شهرستان های میناب، رودان، بندر عباس و حومه آن و جاسک کشت می شود (شکل ۲).

قدمت کشت درخت انبه در استان هرمزگان به بیش از ۳۰۰ سال می رسد، انبه همچنین در استان کرمان در شهرستانهای جیرفت و کهنوج کشت گردیده است. در شمال کشور در استان گیلان میوه ای ریز و آبدار وجود دارد که در اصطلاح عامیانه به آن انبه می گویند که در حقیقت بدلیل باردهی زیاد درخت آن در زبان گیلکی در گذشته به آن انبوه می گفتند و کم کم به انبه تغییر نام داده است.

بیش از 95٪ باغ های انبه در ایران منشأ بذری دارند. به منظور توسعه سطح زیر کشت انبه در ایران نیاز به معرفی و تولید ارقام مرغوب و تجاری است. در بین روش های تکثیر انبه، پیوند متداول ترین روش تکثیر آن می باشد. ولی عدم آگاهی کافی باغداران از نحوه و زمان مناسب پیوند، مهم ترین مشکل در تولید نهال انبه پیوندی است.

تا کنون در خصوص شناسائی ارقام و توان سازگاری آنها با شاخص های اقلیمی منطقه و همچنین اجرای عملیات به نژادی و بهزراعی تحقیقات اصولی و منسجم و اقدامات کاربردی زیادی صورت نگرفته است که علت اصلی آن محرومیت منطقه و کمبود نیروی انسانی علاقمند و متخصص بوده است و مجموعه اطلاعات محدود موجود از منطقه مبتنی بر مشاهدات و بررسی های صحرائی و کاربردی کارشناسان و یا بازدیدهای کوتاه مدت صاحبنظران آگاه از منطقه می باشد.

در حال حاضر با توجه به تعیین سیاست توسعه نباتات گرمسیری در این مناطق و همچنین اجرای طرح های اصولی تأمین آن از قبیل احداث سد پیشین که بالطبع افزایش سطح زیر کشت این محصولات را به همراه خواهد داشت، ضرورت مطالعه و اجرای طرح های تحقیقاتی کابردی اشجار گرمسیری و نیمه گرمسیری متناسب با وضعیت منطقه بیش از پیش احساس می شود.

وضعیت تولید انبه در جنوب ایران

واردات بی رویه انبه های پاکستانی، هندی و آسیای شرقی به بازارهای ایران جای انبه مرغوب و با کیفیت تولیدی استان هرمزگان و سیستان و بلوچستان را در بازار تنگ کرده است. بسیاری از علاقمندان به این میوه تابستانه اعتقاد دارند انبه های وارداتی از هند و پاکستان طعم و مزه ندارند در حالی که طعم انبه ایرانی مثال زدنی است. بسیاری از کشاورزان مینابی اعتقاد دارند نبود آب مناسب و خشکسالی های سالهای اخیر آسیب جدی را متوجه این محصول گرمسیری کرده است. بالا رفتن EC آب چاه ها، قطع سهمیه آب کشاورزان توسط آب منطقه ای و عدم وجود برنامه حمایتی از این محصول عوامل موثر در کاهش تولید این محصول پر طرفدار می باشد.

در استان هرمزگان میزان تولید سالیانه انبه ۲۲ هزار و 489 تن است. در سال ۱۳۹۶ سطح زیر کشت انبه در این استان دو هزار و ۸۰۸ هکتار می باشد و به دلیل شرایط نوسانات دمایی و کاهش بارندگی، میزان تولید کاهش یافت و به ۱۲ هزار تن رسید که نسبت به سال گذشته 45 درصد کاهش را نشان می دهد. عمده کشت انبه در استان هرمزگان به شهرستان های میناب و رودان اختصاص دارد. ۳۰ درصد انبه بصورت نارس برای مصارف خوراکی و تولید ترشی برداشت می شود. در فصل برداشت حدود هزار و 400 نفر مشغول به کار می شوند و فصل برداشت این محصول از اواخر فروردین شروع و تا اوایل مرداد ماه ادامه دارد.

میخوای تخصصی ترین و جامع ترین پکیج آموزشی پرورش انبه رو داشته باشی؟

پکیج آموزشی پرورش انبه شامل کتاب ها و نشریات در زمینه احداث باغ انبه ، تکثیر و کشت ، برداشت ، انبارداری ، بازاررسانی و مصرف انبه می باشد. بسته ای نایاب از اطلاعات بروز و کاربردی برای انبه کاران ، دانشجویان رشته کشاورزی و کلیه علاقه مندان

مشاهده محتویات این مجموعه

دلایل کاهش تولید انبه در ایران

برداشت بی رویه آب سبب پائین رفتن سطح ذخایر زیر زمینی می شود. این امر سبب گردیده تا در جنوب کشور میزان شوری آب از ۷۰۰ میکرو به 1500 برسد که پیامد آن تضعیف درختان وخشک شدن آنها است. از اینروست که به باغداران توصیه می شود روی به کاشت درختان مقاوم با کم آبی با گیاهانی با بهره بری با آب بالاتر و همچنین مکانیزه کردن کشت ها و تولید درختان و گیاهان با عملکرد بالاتر بیاورند.

بالا بودن سن درختان انبه از دیگر دلایل کاهش این محصول است. درخت انبه در سنین پایین محصول دهی خوبی دارد اما وقتی به چهل سالگی می رسد به شدت از ثمر دهی اش کاسته می شود و باید به فکر جایگزین کردن درختان جوان بود. از دیگر مشکلات انبه کاران عدم حمایت های مالی و در اختیار نداشتن تسهیلات کم بهره و بیمه نبودن محصولاتشان است. هزینه بالای تولید و نبود قیمت تضمینی خرید و بسته بندی و عدم سودآوری کافی، بذری بودن انبه در ایران باعث شده تا باغداران زمان طولانی تری را منتظر بمانند تا نهال هایشان به ثمر برسد از دلایل دیگر کاهش تولید این محصول می باشد.

همچنین باید اضافه کرد که نبود صنایع تبدیلی در کنار باغات و مزارع تولید نیز یکی دیگر از از دلایل کاهش تولید این میوه مفید است. باید در نظر داشت که انبه از جمله محصولات کشاورزی است که هیچ چیز دور انداختنی ندارد و از آن می توان در صنایع مختلف استفاده نمود و نباید براحتی از اهمیت کشت آن غافل شد.

به طور مثال از انبه نارس بصورت تازه خوری، تهیه ترشی، شوری، مربا، پودر شربت، لواشک و سس استفاده می شود. همچنین این میوه به عنوان طعم دهنده، رنگ دهنده و عطر کاربرد دارد. چوب درخت آن نیز برای ساخت وسایل چوبی، مغز هسته انبه در تهیه صابون و پوست درخت انبه در صنعت چرم سازی کاربرد دارد. از همه مهمتر این میوه در صنایع دارویی نیز کاربرد فراوانی دارد. با این وجود نبود صنایع تبدیلی سبب شده تا سالانه مقدار قابل توجهی از این میوه تبدیل به خوراک دام و یا کود شود. در صورتی که با ایجاد صنایع تبدیلی علاوه بر جلوگیری از هدر رفتن این مواد غذایی با ارزش می توان گامی در جهت توسعه صنایع مختلف و ایجاد اشتغال برداشت.

واردات بی رویه انبه به ایران

انبه تولیدی ایرانی مانند اکثر محصولات کشاورزی از طعم و مزه بسیار خوبی برخوردار است که قابل قیاس با نوع وارداتی آن نیست. با وجود اینکه انبه تولیدی استان های جنوبی و شرقی کشور از با کیفیت ترین و ارزانترین نوع هستند اما واردات بی رویه محصولات بی کیفیت و ارزان پاکستانی سبب شده تا انبه ایرانی با همه کیفیتش بازار را به رقیبش واگذار کند. این در حالی است که در صورت حمایت از تولید کنندگان این محصول می توان بهترین و ارزانترین محصول را روانه بازار کرد.

آمارها نشان می دهد در صورت شرایط مناسب سالیانه ۲۲ هزار و 489 تن انبه در استان های شرقی و جنوبی تولید می شود که می تواند ۹۰ درصد نیاز کشور را تامین کند اما عدم توجه به این موضوع سبب شده تا اکثر انبه های مصرفی از نوع وارداتی باشد و یا اینکه میوه داخلی با نشان خارجی در کشور توزیع شود. همانطور که گفته شد کشور پاکستان از مهمترین صادرکنندگان انبه به ایران است به طوری که در کمتر از یک ماه از زمان فصل برداشت انبه در این کشور ۲۲۰۰ تن از این محصول به ارزش 1.1 میلیون دلار به ایران صادر شده است. همسایگی با پاکستان سبب شده تا این کشور نقش پررنگ تری در تامین این میوه برای مصرف کنندگان بازار ایفا کند.

نوشته قبلی

معرفی مهم ترین پایه های تجاری انبه

نوشته بعدی

گیاه شناسی درخت انبه