نگهداری بذور غلات در انبار و مبارزه با آفات انباری

تاریخ انتشار: 12 بهمن 1399

بذر نتیجه نهایی فعالیت های یک نسل گیاه از کاشت تا برداشت و آغازی برای نسل جدید گیاه است. مدیریت های زراعی در طول فصل رشد از کاشت تا برداشت، برای تولید بذر با کیفیت از نظر گیاهچه قوی و مقدار مناسب ذخیره ای بذر است. با وجود فعالیت هایی که برای افزایش عملکرد در واحد سطح و کیفیت محصولات به عمل می آید، سالیانه مقادیر زیادی از فرآورده های کشاورزی و مواد غذایی به علت شرایط بد انبارها و نگه داری نادرست از آفات انباری ( حشرات، کنه ها، قارچ ها، موش ) خسارت می بینند و یا از بین می روند.

بر اساس آمار سازمان غذا و کشاورزی جهانی ( فائو ) ۱۰ درصد غله جهان در انبارها نابود می شود. آمار دقیقی از خسارت آفات انباری در ایران وجود ندارد و به نظر می رسد از آمار جهانی بیشتر نباشد. خسارت آفات انباری معمولا هنگامی مشخص می گردد که محصول از نظر کمی و کیفی خسارت دیده است.

خسارت آفات انباری

خسارت کمی: بر اثر تغذیه آفات در انبار وزن دانه کاهش می یابد خسارت کمی در مناطق گرمسیر مانند خوزستان بسیار شدید است.
خسارت کیفی: بر اثر حرارت و رطوبت زیاد در انبار، علاوه بر آفات، کپک ها نیز خسارت می زنند و محصول به فضولات آفات آغشته می شود.
خسارت بذری: قوه نامیه ( توان سبز شدن ) بذر کاهش می یابد و یا از بین می رود.

شرایط لازم برای انبارداری بذر

مهمترین عوامل موثر در دوره انبار داری برای حفظ خصوصیات:

بذر ( بنیه بذر، قدرت جوانه زنی و عمر آن )

هر چه درجه حرارت انبار کمتر باشد، عمر نگهداری بذر در انبار بیشتر می شود. بهترین درجه حرارت انبار برای نگهداری بسیاری از بذور در حدود ۵- تا ۵ درجه سانتی گراد است. هر چه رطوبت انبار بیشتر باشد، اثر سوء بر قدرت بذر بیشتر می شود. در مورد گندم و جو بهترین میزان رطوبت نسبی انبار در حدود ۱۰ درصد است. به هر حال رطوبت انبار نباید از ۲۰ تا ۲۵ درصد بیشتر شود. عمل تهویه در انبار برای هوادهی و کاهش رطوبت صورت می گیرد. باید دستگاه تهویه در بخش های پایینی انبار و دستگاه هواکش در قسمت های بالایی انبار نصب شوند و بر روی آن ها در قسمت های بیرونی انبار توری نازک کشیده شود تا حشرات هنگام خاموشی دستگاه وارد انبار نشوند.

انبار در محل مناسب ساخته شود. سقف و دیوارهای انبار سالم و بدون درز و شکاف باشند. کف انبار باید تمیز و خشک باشد و دست کم هفته ای دو نوبت کف انبار، دیوارها و سقف تمیز و جارو شوند. پیش از ورود محصول، داخل انبار با حشره کش هایی مانند دیازینون، سوین، مالاتیون به نسبت ۵-۳ در هزار محلول پاشی گردد. بذرهای تحویلی به انبار باید سالم، خشک، تمیز و عاری از هر گونه آفت انباری باشند و در صورت وجود آفات انباری در داخل بذرها نسبت به ضد عفونی آن ها با قرص های فستوکسین اقدام شود. جهت جلوگیری از تجمع رطوبت و حرارت، انبار باید دارای تهویه مناسب باشد.

روش های انبار کردن بذر غلات

این روش مناسب نیست زیرا محصول در معرض تهدید انواع آفات انباری مانند حشرات، موش، کنه و پرندگان و همچنین باران های بهاری، گرد و خاک قرار می گیرد.
این گونه انبارها و سیلو ها برای نگهداری موقت تا ظرفیت ۲۰۰ تن غله ساخته می شوند که نباید درز و منفذ داشته باشند و به ویژه زیر در ورودی که محل مناسبی برای داخل شدن موش و حشرات است پوشیده شود.
این شیوه فقط برای نگهداری موقتی مناسب است زیرا به علت تهویه نامناسب انواع آفات و موش خسارت می زنند.

روش بازرسی

با به کارگیری اصول بهداشتی نیز ممکن است محصولات ذخیره شده در انبار به آفات انباری آلوده شوند. پس باید محصول انباری مرتباً به روش های زیر بازرسی شوند.

بازرسی عمومی

چون بیشتر آفات در گرمای روز پنهان می شوند باید هر روز در ساعات خنک ( غروب یا سحرگاه و یا شب ) کیسه ها از سطح خارجی بازدید شوند تا پاره و یا سوراخ نشده باشند. در این روش از داخل کیسه ها نمونه گیری نمی شود.

در این روش آلودگی این گونه بیان می شود: هیچ حشره ای دیده نمی شود. تعداد بسیار کم و پراکنده حشره دیده می شود. تعداد زیادی حشره فعال بر روی کیسه ها و گونی ها و دور کیسه ها و روی زمین دیده می شود. جمعیت زیادی از حشرات فعال، پوست و اجساد لارو ها بر روی گونی ها و کف انبار دیده می شود. نمونه های تصادفی با سوند از دون محصول برداشته می شود و با روش زیر شدت آلودگی اندازه گیری می گردد:

هیچ حشره و آفتی دیده نمی شود.
در هر کیسه ۷۰ کیلویی، تعداد ۱۰ حشره یا کمتر دیده شده، یا در نمونه ۳ کیلویی ۲-۱ حشره دیده می شود.
در نمونه ۳ کیلویی ۲-۱۰ حشره و بر روی کیسه ها تعداد زیادی حشره دیده می شود.
در یک نمونه ۳ کیلویی بیش از ۱۰ عدد حشره دیده می شود.

توجه: گروه های متوسط شدید و خیلی شدید حتما باید با قرص های فستوکسین ضدعفونی شوند.

کنترل انبار و ساختمان

این روش برای کنترل انبارهای خالی و یا ماشین آلات و آسیاب ها پیش از انبار کردن یا در آغاز به کار استفاده می گردد و درجه آلودگی این گونه بیان می گردد:

روی دیوار، سقف، کف و جاهای دیگر انبار و ماشین آلات مربوطه حشره ای دیده نمی شود.
پس از بازدید دراز مدت ۲-۱ عدد حشره دیده شد.
پس از بازدید دراز مدت ۳-۲ عدد حشره گروهی دیده شد.
در هر بازدید حشرات زیادی گروهی دیده می شوند ولی خیلی جلب توجه نمی کند.
حشرات فعال بر روی دیوارها، کف انبار و ماشین آلات دیده می شوند.
جمعیت بسیار زیادی از حشرات در قسمت های مختلف انبار وجود دارد طوری که از فاصله چند متری به خوبی جلب توجه می کنند.

توجه: اگر غلات مدت زیادی باید انبار شوند، حتی با دیدن درجه ضعیف آفت باید دیوارها و بدنه انبار سمپاشی شود.

توصیه مهم: با افزایش رطوبت انبار باید دمای انبار کم شود. مثلا برای رطوبت نسبی حدود ۴۵ درصد دمای حدود ۲۰ درجه مناسب است، اما اگر رطوبت به ۶۰ درصد برسد دمای انبار نباید از ۱۶-۱۵ درجه سانتی گراد بیشتر شود.

نکته مهم در چیدن کیسه های بذر:

کیسه ها نباید روی زمین قرار گیرند و باید حدود یک متر از دیوارها فاصله داشته باشند. کیسه ها را باید روی پالت های چوبی و یا پلی اتیلنی قرار داد تا امکان بازرسی توده بذری و تهویه فراهم گردد. ارتفاع توده ها نباید از دو سوم ارتفاع انبار بیشتر شود.

مبارزه با آفات انباری

یکی از روش های موثر و متداول مبارزه استفاده از ترکیبات شیمیایی است که به شکل های جامد، مایع، مایع زیر فشار و غیره در بازار وجود دارند. علاوه بر روش مبارزه شیمیایی که عمدتا به وسیله ترکیبات شیمیایی گازی انجام می شود در کشورهای پیشرفته استفاده از پرتو های گاما که از تشعشعات هسته ای مواد رادیواکتیو مانند کبالت ۶۰ به وجود می آیند مرسوم است.

سم های گازی در فضا پراکنده شده و به داخل محصول انباری نفوذ می کنند و یا از آن خارج می شوند. رنگ، بو و مزه این گازها نباید تغییر کرده باشد، در آب حل نشوند و آتش نگیرند آفات را به خوبی کنترل کنند. جذب سموم گازی روی محصولات انباری کشاورزی و صنعتی، گاهی آسیب های فیزیکی و شیمیایی مختلف وارد می کند که عبارتند از:

آسیب های فیزیولوژیک

اثر روی گیاهان شامل تحریک رشد و یا تاخیر در رشد گیاه ایجاد ضایعات ناپایدار و یا پایدار که گاهی منجر به خشک شدن گیاه می شود.
اثر روی بذرها شامل تحریک عمل جوانه زنی، کندی رشد گیاهی که از این بذرها به دست می آیند.
اثر روی میوه های تر و سبزی ها شامل ایجاد ضایعات درونی و یا سطحی، کاهش خاصیت نگه داری محصول در انبار، تاخیر در رسیدن.

آسیب های فیزیکی و شیمیایی

ایجاد بوی زننده روی بعضی از فرآورده های انباری ایجاد مانع در سیستم روغن کاری بعضی از دستگاه ها ( مثلا گاز اسید سیانیدریک ساعت دیواری را از کار می اندازد. ) اسید سیانیدریک در آب حل می شود و قابل استفاده برای میوه های تر، سبزی ها و دیگر مواد غذایی آبدار نیست. این گاز در مواد آبدار حل شده و بو و مزه بدی ایجاد می کند. گاهی نیز باعث سوختگی و یا رنگ پریدگی محصول می شود. این گاز فقط برای مبارزه با آفات انباری محصولاتی که رطوبت کمی دارند و در خواب زمستانه هستند قابل استفاده است.

کم خطر ترین سم گازی است که برای دفع آفات به کار می رود. این گاز از هوا سنگین تر است و مشتعل و یا منفجر نمی شود، توان حشره کشی آن بیش از دیگر سم های گازی است. این گاز در میوه ها مزه بدی ایجاد می کند که پس از مدتی تهویه دادن از بین می رود. این گاز لایه اوزون را تخریب می کند، به همین دلیل استفاده از آن را سازمان بهداشت جهانی ممنوع کرده است. فسفین آفت کش مهمی است که برای مبارزه با حشرات زیان آور، غلات، آرد، فرآورده های گیاهی و مواد غذایی مختلف و گسترده مصرف می شود. فسفین به صورت قرص ریز یا درشت است. این سم روی حشرات، کنه ها و جوندگان در همه ی دوره های رشدی اثر کشنده دارد.

کاربرد فسفین: فسفین را برای تمام محصولات انباری مانند غلات، حبوبات، میوه های خشک، بذرها و غیره چه درون گونی و چه فله ایدر انبارها، سلول های سیلوها و در زیر چادرهای غیره قابل نفوذ هوا می توان استفاده کرد. مقدار مصرف آن بستگی به موقعیت انبار، نوع آفت و گرمای محیط دارد. معمولا برای غلات توده شده ( فله ای ) تعداد قرص های مصرفی را بر حسب وزن محصول و برای محصولات بسته بندی شده بر حسب واحد حجم محاسبه می کنند.

مقدار مصرف: در سیلو های بزرگ با مخزن بتونی و یا فلزی مقاوم مانند فولاد که نسبت به گاز غیر قابل نفوذ هستند، طبق سفارش کارخانه های سازنده، برای هر تن محصول ۵-۲ قرص بزرگ و یا ۱۲-۴ قرص کوچک استفاده می شود. در ساختمان و انبارهای معمولی و یا در زیر چادرهای پلاستیکی به ازای هر تن محصول، ۶-۳ قرص فستوکسین و یا ۳۰-۱۵ عدد قرص کوچک مصرف می کنند. در صورت بسته بندی بودن محصولات انباری، به ازای هر متر مکعب حجم، ۰/۵ تا ۱/۵ عدد قرص بزرگ و یا ۲/۵ تا ۷/۵ عدد قرص ریز استفاده می شود. برای مبارزه با آفات میوه های خشک می توان ۱۶۵ عدد در ۳۰ متر مکعب استفاده کرد.

مدت گازدهی: ۵ روز در دمای ۱۵-۱۲ درجه سانتی گراد، ۴ روز در دمای ۱۶ تا ۲۰، ۳ روز در دمای ۲۱ درجه و بیشتر.

موش ها

موش خانگی، موش قهوه ای و موش سیاه در بیشتر نقاط جهان خسارت اقتصادی زیادی به مواد غذایی و انباری وارد می کنند. موش ها می توانند در طی ده روز به اندازه وزن بدنشان غذا بخورند و چهار برابر وزن خود خسارت بزنند و ارزش مواد غذایی را پایین آورند و باعث انتشار و انتقال بیماری ها و مزاحمت انسان شوند.

مبارزه

مبارزه شامل کشتن یا جلوگیری از تولید مثل و کم کردن توان باروری، جلوگیری از ورود موش به انبار یا ساختمان یا منطقه کشاورزی، استفاده از دور کننده ها، مواد سمی تدخینی یا گازی یا وسایل مکانیکی مانند تله و … .

فعالیت های کنترلی شامل:

محافظت ساختمان ها از ورود موش و بهداشتی نگاه داشتن محیط زیست.
از بین بردن لانه موش ها و محروم کردن آن ها از دسترسی به آب و غذا.
کشتن موش ها با سم های شیمیایی یا گازی، مواد شیمیایی دور کننده و استفاده از تله.

در بسیاری از انبارها می توان از طعمه آغشته شده به سم فسفر دوزنگ استفاده کرد. طعمه سمی باید دور از رطوبت نگهداری شود. این سم پس از ۲ تا ۸ هفته تجزیه می شود و تاثیر خود را از دست می دهد ولی در محیط خشک تا ۲ سال دوام دارد. برای ریشه کنی انواع موش ها می توان انبارهای خالی را با سم گازی اسید سیانیدریک مایع و یا صفحه های ویژه آغشته به این سم به مقدار ۴-۲ گرم در هر متر مکعب به مدت ۶ ساعت در دمای ۴ درجه سانتی گراد و یا بیشتر استفاده کرد. طعمه مسموم با فسفر دوزنگ را می توان با این دو فرمول آماده کرد:

۱۰۰۰ گرم فسفر دوزنگ، ۱۰ کیلوگرم گندم تخم آفتاب گردان، ۲۰۰ گرم روغن برای استفاده در پاییز و زمستان.
۵۰۰ گرم فسفر دوزنگ، ۱۰ کیلوگرم سیب زمینی و یا هویج برای استفاده در بهار و تابستان. طعمه را در بشقاب های کوچک یا در داخل جعبه های چوبی یا مقوایی ( جعبه کفش ) یا در داخل لوله های سیمانی قرار می دهند. نباید در محل های باز طعمه گذاری کرد زیرا موش ها با رغبت نمی خورند.