مزرعه نو | مرجع آموزشی کشاورزی ، دام و طیور ، آبزی پروری و منابع طبیعی و…
نماتدهای سیستی غلات (Heterodera spp) شامل چندین گونه ی همانند بوده که در غلات بسیاری کشورها دارای اهمیت اقتصادی هستند. حداقل سه گونه با نام های علمی: Heterodera avenae ،H. filipjevi و H. latipons بر روی گندم و جو گزارش شده است. بیشترین فراوانی را در کشور گونه دوم دارد.
تا سال ۱۳۸۶ هیچ آگاهی از وجود آن ها در مزارع گندم و جو نبود تا این که گونه های اول و دوم از سال ۱۳۸۶ تا ۸۹ در مزارع گندم و جو شهر های امیدیه، اندیمشک، اهواز، ایذه، باغملک، بهبهان، دزفول، دشت آزادگان، رامشیر، رامهرمز شادگان، شوش، شوشتر، گتوند ، لالی، مسجدسلیمان و هندیجان با میزان آلودگی ۴۰ درصد و میزان جمعیت نماند بین صفر تا ۳۴۰۰ (میانگین ۵۰۰ تخم و پوره) در ۱۰۰ گرم خاک خشک توسط نگارنده دیده شد که علائم خسارت به گندم نیز در بعضی مناطق بسیار آشکار بود.
علائم آلودگی
آلودگی به صورت لکه ای در مزرعه نمایان می شود. قطر لکه های آلوده از 1 تا بیش از ۱۰۰ مترمربع متغیر است. علائم بیماری روی بوته های جوان گندم در مرحله ۸-۴ برگی آشکارتر از بوته های مسن است. برگ های بیرونی بوته های آلوده زرد رنگ بوده و بوته های آلوده کوتاه تر و تعداد پنجه های آن ها کمتر از بوته های سالم هستند.
علائم بیماری همانند نشانه های کمبود عناصر غذایی روی گیاه به ویژه کمبود ازت است و در بسیاری از موارد به عنوان خسارت نماتد لحاظ نمی گردد.
نشانه بیماری روی ریشه ها:
- افزایش ریشه های فرعی و شاخه شاخه شدن آنها
- ایجاد آماس های کوچک
- حالت شیشه شور شدن ریشه ها
- در نقاط متورم روی ریشه که معمولا با چسبیدگی خاک نیز همراه است چند سیست سفید رنگ نماتد با چشم غیر مسلح دیده می شود.
میزبان ها
دامنه میزبانی نماتد بسیار محدود و شامل تعدادی از گندمیان مانند گندم، جو، یولاف، چاودار، تریتیکاله، ذرت و علف های هرز چچم، جو دره، فالاریس و گیاه (Senebiera pinnatifida) از خانواده شب بو است.
بیماری شناسی
نماند سیستی غلات جز گروه نماتدهای انگل داخلی ریشه است. این نماتدها دارای دو شکل جنسی نر و ماده هستند. نماتد نر کرمی شکل، به درازای 1.59 – 1.07 میلی متر و نماتدهای ماده لیمویی یا قمقمه ای شکل به درازای 0.77 – 0.55 میلی متر است.
نوزادان نماتد پس از خروج از تخم در شرایط مناسب حرارت خاک بین ۱۵-۱۰ درجه سانتی گراد و وجود رطوبت و بارندگی در اوایل آذر ماه از سیست خارج و وارد خاک می شوند. این نوزادان متحرک و فعال بوده و در خاک به دنبال ریشه گیاهان میزبان (اکثرا گندم و جو) می گردند.
نوزادان نماتد پس از خروج از تخم در شرایط مناسب حرارت خاک بین ۱۵-۱۰ درجه سانتی گراد و وجود رطوبت و بارندگی در اوایل آذرماه از سیست خارج و وارد خاک می شوند. این نوزادان متحرک و فعال بوده و در خاک به دنبال ریشه گیاهان میزبان (اکثر گندم و جو) می گردند.
نوزادان پس از یافتن ریشه های فرعی میزبان به درون آن نفوذ کرده، پس از تغذیه و رشد، سنین سوم و چهارم را درون ریشه گذرانده و بالغ می شوند.
ماده پس از جفت گیری با نماتد نر بارور شده و درون بدن خود تخم ریزی می کند. تخم ها پس از تکامل، درون بدن نماتد ماده (که در این مرحله رنگ بدن آن ها از سفید به قهوه ای رنگ تغییر کرده و سیست نامیده می شوند) حفظ می شوند. پس از برداشت گندم و جو و با شخم زدن خاک، سیست ها و بیشتر در عمق صفر تا ۱۵ سانتی متری خاک پراکنده می شوند سیست ها شرایط نامساعد محیطی مانند خشکی و دمای بالا در تابستان را تحمل می کنند و در سال بعد منبع آلودگی خواهند شد. هر سیست بین ۳۰۰-۲۰۰ تخم دارد و تخم های درون سیست تا چند سال زنده می مانند. بین ۹۰-۴۰ درصد تخم ها هر ساله با توجه به شکسته شدن دوره خواب آن ها، وجود میزبان، تأمین دما و رطوبت مناسب تفریخ می شوند. این نماتد می تواند در سال یک نسل روی گندم و جو تولید کند.
با اجرای شخم تابستانه اکثر سیست های نماتد موجود در عمق صفر تا ۱۵ سانتیمتری خاک به سطح خاک آمده و آفتاب و گرما تخم و نوزادان موجود در آن ها را نابود می کند.
کاشت زود و تقویت زمین
زود کاشتن گندم و استفاده از کودهای آلی و شیمیایی می تواند سطح تحمل گیاه به نماتد را افزایش داده و میزان خسارت بیماری را کاهش دهد. آزمایش هایی که نگارنده بر روی تاثیر تاریخ کاشت بر روی بیماری در شهرستان رامشیر انجام داده نشان می دهند کشت گندم در ۱۵ تا ۳۰ روز زودتر از عرف منطقه موجب کاهش جمعیت نماند و افزایش عملکرد گندم می شود.
مبارزه شیمیایی
هنگام شدید بودن آلودگی در مزرعه و بالا بودن میزان جمعیت نماتد، استفاده از نماتد کش های غیر گازی و معمولا گرانوله به صورت محدود در لکه های آلوده می تواند به کاهش میزان آلودگی کمک کرده و از انتشار نماتد به قسمت های سالم مزرعه و مناطق دیگر جلوگیری کند.
در آزمایش های انجام شده برای تعیین میزان خسارت نماتد سیستی غلات در شهرستان های رامشیر و بهبهان، استفاده از نماتد کش آلدیکارب (تمیک) به میزان ۸ گرم در مترمربع در زمان کاشت و به همراه بذر موجب افزایش عملکرد دانه گندم و کاهش جمعیت نماتد گردید. ولی معمولا ترکیبات نماتد کش به دلیل نداشتن صرفه اقتصادی، سمیت بالا و آلودگی های زیست محیطی نقش برجسته ای در مدیریت مبارزه با نماتد سیستی غلات بازی نمی کنند و چندان توجیه پذیر نیستند.
منبع: جهاد کشاورزی استان خوزستان / علیرضا احمدی
