مزرعه نو | مرجع آموزشی کشاورزی ، دام و طیور ، آبزی پروری و منابع طبیعی و…
نحوه صحیح نمونه برداری از آب و برگ گیاه
با توجه به اینکه در بسیاری از موارد نمونه برداری از خاک و تعیین میزان مواد غذایی آن نمی تواند مقدار عناصر غذایی جذب شده و قابل استفاده در گیاه را نشان دهد، بنابراین به منظور رسیدن به نتیجه بهتر در حاصل خیزی خاک و نیز رشد و نمو گیاهان، شاید بهترین و دقیق ترین راه آن باشد که قسمتی از اندام گیاهی به خصوص برگ آن مورد تجزیه قرار گیرد تا روشن شود چه مقدار از مواد غذایی خاک توسط گیاه جذب شده است. تجزیه برگ در تشخیص مواد معدنی و سمیت برخی از عناصر در درختان، نسبت به تجزیه خاک مفیدتر است. غلظت عناصر غذایی برگ با زمان (فصل رشد)، سن برگ، موقعیت آن در پوشش گیاهی و وجود یا عدم وجود محصول تغییر می کند. محدودیت اصلی تجزیه برگ آن است که علت وقوع کمبود عناصر غذایی را برای ما روشن نمی سازد. بنابراین برای حل این مشکل نتایج تجزیه خاک و برگ باید هم زمان مورد ارزیابی قرار گیرند. انتخاب روش نمونه برداری نیز بسته به هدف مورد نظر تغییر می کند. اگر هدف، تشخیص مشکلات مربوط به یک درخت و یا ناحیه خاصی باشد، نمونه برداری از همان درخت مریض و یک درخت سالم کفایت می کند. ولی اگر منظور ما تعیین وضعیت تغذیه ای یک باغ بزرگ است، به نمونه های بیشتری از درختان در قسمتهای مختلف باغ نیاز می باشد.
زمان نمونه برداری برگ
مقدار عناصر با سن برگ هم در طول فصل و هم در طول شاخه تغییر می کند. برای مقایسه نمونه برگ های برداشته شده با استاندارد، باید سن فیزیولوژیکی آنها در نظر گرفته شود. نمونه های برگ باید حدود ۷۰ روز بعد از ریزش گلبرگها، زمانی که مقدار عنصر در برگها ثابت می ماند، جمع آوری شود. اگر از برگها زودتر نمونه برداری شود مقدار پتاسیم و نیتروژن آنها بالا و کلسیم آنها پایین است برعکس اگر برگها دیرتر نمونه برداری شوند مقدار پتاسیم و نیتروژن کمتر و کلسیم بیشتری را نشان خواهند داد.
وسایل مورد نیاز نمونه برداری :
- قیچی
- کیسه پلاستیکی نمونه برداری
- برچسب بزرگ
روش نمونه برداری برگ
برگهای روی شاخه های داخل گیاه که همیشه در سایه قرار دارند از نظر عناصر غذایی با برگ های روی شاخه های معمولی متفاوت می باشند. لذا از برگهای چنین شاخه هایی نباید نمونه برداری شود. نمونه ها باید دارای ۵۰ برگ کاملا رشد کرده و تکامل یافته باشند و از چند درخت باشند. این درختان به صورت تصادفی یا از یک الگوی از پیش تعیین شده انتخاب می شوند. از یک شاخه انتهایی نباید بیشتر از دو برگ نمونه برداری شود. در درختان جوان و پاکوتاه، ارتفاع شاخه های مورد نمونه گیری باید نماینده اکثر شاخه و برگها باشد. برگهای ارقام مختلف در ترکیب عناصر غذایی ممکن است متفاوت باشند. بنابراین بایستی از ارقام غالب باغ نمونه برداری شود. هرگز برگهای ارقام مختلف را باهم مخلوط نکنید. اگر مطالعه خیلی دقیقی لازم است باید ارقام به طور جداگانه نمونه برداری شوند. از درختانی نمونه برداری شود که از نظر شرایط عمومی باغ، قدرت رویش، مقدار محصول و هرس، یکنواخت باشند. از جاهایی که شرایط خاکی و قدرت رویشی یکسان ندارند نمونه برداری نشود. اگر اطلاعات خیلی دقیقی لازم است، از این مناطق جداگانه نمونه برداری شود. نمونه برگ های درختان مسن و جوان را مخلوط نکنید. غلظت عناصر در درختانی که قدرت رشد بالایی داشته و یا محصول زیادی دارند متفاوت است. در هنگام نمونه برداری، فاکتورهایی مثل طول و ضخامت شاخه های انتهایی و اندازه نسبی آنها، ظاهر برگها، وجود آفات، بیماریها، علائم کمبود، مقدار محصول، شدت هرس و جمعیت علف های هرز را باید مد نظر داشت. این علائم در تفسیر نتایج برگ می تواند مفید باشد. نمونه برداری برگ از درختان میوه، معمولا از شاخه های غیر بارده و از دور تا دور درخت تهیه می گردد.
با توجه به اینکه نمونه برداری از میوه و تجزیه آن، وقت و هزینه فراوان نیاز دارد لذا باید در این مرحله دقت کافی به عمل آید. تعداد درختان که برای نمونه برداری انتخاب می شود به عواملی مثل: وضعیت عمومی درختان، یکنواختی خاک و هدف نمونه برداری بستگی دارد.
برای نمونه برداری صحیح از برگ رعایت نکات زیر ضروری است :
- برای باغ های با وسعت بیشتر از یک هکتار به بیش از یک نمونه ساده نیاز است. در بعضی اوقات می توان یک نمونه مرکب از پنج درخت ناسالم و یک نمونه مرکب از پنج درخت سالم را تهیه و با هم مقایسه نمود.
- هر نمونه بایستی شامل یک رقم و ترجیحا فقط روی یک نوع پایه باشد.
- اگر قرار است نمونه برداری مجدد صورت گیرد محل آن را مشخص نمایید.
- کلیه برگها از پیرامون و از ارتفاع میانی درخت برداشته شود. اگر نمونه مرکب گرفته می شود از هر درخت حداقل ۱۰ برگ لازم است و از هر شاخه دو برگ انتخاب شود.
- برگ های نمونه برداری شده باید سالم و عاری از آفت زدگی یا صدمات مکانیکی باشد.
- برگ های میانی شاخه های انتهایی رشد یافته فصل جاری به همراه دمبرگ بهترین نمونه های گیاهی هستند.
نگهداری و انتقال نمونه گیاهی
با توجه به این که نمونه گیاهی یک موجود زنده می باشد و فعالیت های متابولیکی آن پس از نمونه برداری نیز ادامه داشته و ممکن است باعث خطا در نتایج تجزیه شود، برای کاهش تنفس و کاهش فعالیتهای آنزیمی باید دمای محل نگهداری نمونه ها پایین باشد. بدین منظور اگر آزمایشگاه نزدیک باشد نمونه های گیاهی را پس از انتخاب و جدا کردن از درخت به کیسه های پارچه ای که نسبت به هوا قابل نفوذ باشند انتقل داده و سریعا آنها را به آزمایشگاه منتقل کنید. در آزمایشگاه نیز این نمونه ها به کیسه های پلاستیکی منتقل شده و در یخچال نگهداری شوند. اگر دمای محیط بالا بوده و فاصله باغ تا آزمایشگاه زیاد باشد بایستی از فلاسک استفاده شود. قبل از رفتن به باغ در ته فلاسک مقداری یخ ریخته و سپس به باغ برده شود و پس از نمونه برداری، نمونه ها را در کیسه های پلاستیکی (فریزری) گذاشته و سپس کیسه ها را در داخل فلاسک قرار می دهیم. در صورت امکان سعی شود که هر چه زودتر نمونه ها به یخچال منتقل شده و در آنجا نگهداری شوند.
نمونه برداری از برگ گیاهان زراعی
از نتایج تجزیه برگ نبایستی برای پیش بینی احتیاجات فصلی مواد غذایی استفاده نمود، چون سطح مواد غذایی برگ بسته به فصل رشد، مرحله رشد، شرایط غالب رشدی متفاوت است. نتایج تجزیه برگ تنها برای تشخیص مشکلات تغذیه ای گیاه در مقطع به خصوصی از زمان استفاده می شود. تجزیه خاک از قابل اعتمادترین روش ها برای پیش بینی وضعیت خاک مزرعه در فصل کشت است. از روش نمونه برداری که برای خاک شرح داده شده است برای برگ استفاده می گردد. در هر نقطه تعداد زیادی نمونه برگ یکنواخت انتخاب و نمونه گیری شود. ترجیحا از برگهای توسعه یافته اولیه و خارج از محل رشد گرفته شود. نمونه برداری فقط باید از برگ باشد و از اندام هایی نظیر ساقه و ریشه نباید نمونه برداری شود (مگر در موارد خاص). از برگهای کوبیده شده و یا پاره شده آلوده به آفات، بیماریها و یا سایر عوارض استفاده نگردد. از نمونه برداری از برگهای گل آلوده و یا آغشته به خاک خودداری شود. برگها را کاملا با هم مخلوط نموده و تعداد آنها به اندازه ای باشد که یک پاکت پلاستیکی پر شود. اگر برگها خیس هستند آنها را با یک پارچه خشک نموده و علامت بزنید. نمونه های مختلف را جدا نگه دارید. نمونه ها پس از ورود به آزمایشگاه بلافاصله با آب مقطر (چندبار) شسته شوند و سپس بر روی یک کاغذ تمیز قرار داده شوند. در صورتی که نمونه ها در فضای آزاد خشک گردند به آنها هوا خشک می گویند و یا بسته به نوع آزمایش، در پاکت های کاغذی قرار داده شده و در دستگاه خشک کن در دمای ۷۰-۶۰ درجه سانتی گراد به مدت ۲۴ ساعت نگهداری شوند.
نمونه برداری از برگ بایستی قبل از اولین محلول پاشی و ده روز پس از دومین محلول پاشی صورت گیرد.
نحوه نمونه برداری از آب آبیاری
دانستن کیفیت آب آبیاری در امور زراعی یکی از عوامل مهم تولید است زیرا آبیاری با کیفیت نامناسب (آب شور و سدیمی) باعث شور و سدیمی شدن زمین خواهد شد. وجود مواد مضر در آب مانع رشد و حتی توقف رشد گیاه خواهد شد. بنابراین یکی از کارهای اولیه برای استفاده از آب آبیاری، آنالیز و تعیین کیفیت آن است. با دستیابی به نتایج آزمایشگاهی آب آبیاری، مزرعه با اطمینان آبیاری می شود. محل نمونه برداری از آبیاری برای ارسال به آزمایشگاه بایستی با دقت تعیین گردد و نمونه آب نماینده کل آب آبیاری باشد در غیر این صورت نتایج بدست آمده چندان با واقعیت یکسان نبوده و هزینه های انجام شده به هدر خواهد رفت. در کشور ما منابع آب را رودخانه، قنات، چشمه و یا چاه های عمیق تشکیل می دهند لذا منابع آب را می توان به آب لوله کشی، آب های روان و آب های زیرزمینی تقسیم نمود. ظروفی که برای نمونه برداری استفاده می شود. باید عاری از هر گونه مواد خارجی بوده و کاملا شسته و تمیز باشد (توصیه می شود که از ظروف آب معدنی استفاده شود و در زمان نمونه برداری ابتدا ۲ تا ۳ نوبت با نمونه آب مورد نظر شسته شوند).
نمونه برداری از آب لوله کشی
برای نمونه برداری از آب لوله کشی، ابتدا شیر باز شود تا دمای آب ثابت گردد و اطمینان حاصل شود که آبهای مانده در لوله خارج شده باشند. سپس اقدام به نمونه برداری از آب شود. نمونه برداری از آب های سطحی و روان نظر به این که کیفیت و میزان املاح این گونه منابع آب در فصول مختلف سال بسته به میزان و پراکندگی بارندگی و تغییرات فیزیکی منطقه قابل تغییر می باشد لذا بهتر است که نمونه برداری از چنین منابعی چندین بار در طول سال و مکان های مختلف انجام شود. این نمونه گیری در اعماق متوسط آب، در وسط مسیر آب و در طول ساعات مختلف روز صورت می گیرد. نمونه های تهیه شده در چندین نقطه از یک منبع آب و در ساعات مختلف باهم مخلوط و مقداری در حدود ۱ تا 1.5 لیتر از آن را در یک بطری شیشه ای یا ظرف پلاستیکی کاملا تمیز ریخته و درب بطری را محکم می بندیم (بالای نمونه هوا نباشد).
نمونه برداری از آب های زیرزمینی
این منابع بیشتر به صورت چاه های عمیق و یا نیمه عمیق هستند که با استفاده از پمپ، آب به خارج هدایت می شود. اگر پمپاژ دائمی نبوده و گاهی پمپ روشن می شود، نمونه گیری موقعی صورت گیرد که موتور پمپ حداقل ۲۴ ساعت مداوم کار کرده باشد. از چاه های دایر نمونه برداری هنگامی صورت گیرد که موتور پمپ حداقل یک ساعت کار کرده باشد.
پس از برداشت نمونه آب، درب بطری را محکم بسته و روی آن مشخصات مربوطه از قبیل نام مالک، اسم منطقه، شماره چاه یا مشخصات رودخانه و قنات، تاریخ نمونه برداری، نوع کشت و مورد مصرف آب نوشته شود و در شرایط خنک نگهداری و برای تجزیه به آزمایشگاه ارسال شود.
بطور کلی کیفیت آب آبیاری توسط عوامل کلی زیر تعیین می گردد :
- میزان هدایت الکتریکی
- اسیدیته (pH)
- میزان سختی
- میزان نسبت جذب سدیم (SAR)
- غلظت کریناتها و بی کربناتها و قلیائیت
- تعیین کاتیونها و آنیون ها، بر و یا عناصری که ممکن است برای رشد گیاه سمی باشد.
- میزان کل املاح محلول در آب (TDS)
با توجه به عوامل فوق نخست مشخص می شود که آب تجزیه شده مناسب کشاورزی است یا خیر و در صورت مناسب بودن، وجود عوامل محدود کننده، در آن بررسی می گردد و در صورت وجود عوامل محدود کننده، راه های برطرف کردن و یا کاهش آنها توسط کارشناس متخصص ارائه می گردد. بنابراین تجزیه آب آبیاری چه قبل از اجرای پروژه های کشاورزی و چه در حین بهره برداری از طرح های کشاورزی امری مهم و حیاتی بوده که تنگناها و موانع حصول به حداکثر عملکرد را در ارتباط با آب آبیاری و راه حل های برون رفت از این مشکلات را مشخص می سازد.
نویسنده: ناصر رشیدی، مسعود موسی نژاد
