مهار نماتد مرکبات با استفاده از آفتاب دهی خاک سایه انداز در باغ های آلوده

بیش از یک صد سال از شناسایی نماتد مرکبات به عنوان مهم ترین نماتد بیماری زای مرکبات بر روی ریشه ی درختان پرتقال در ایالت کالیفرنیا آمریکا می گذرد. در ایران این نماتد برای نخستین بار در سال ۱۳۶۴ گزارش شد. تاکنون این نماتد از اغلب مناطق مرکبات کاری دنیا گزارش شده و در مناطق شمال و جنوب ایران نیز با جمعیت های متفاوت شایع می باشد.

نماتد مرکبات سبب کاهش محصول انواع مرکبات در شرایط مختلف خاکی و آب و هوایی می شود. هر چند نماتد های دیگری نیز بر روی ریشه مرکبات فعالیت دارند ولی به دلیل وسعت پراکندگی و میزان خسارت، این گونه را به نام میزبان اصلیش، نماتد مرکبات Citrus Nematode نام گذاری کرده اند.

نشانه های بیماری نماتد مرکبات

بر اثر حمله نماتد به ریشه ها، درختان مرکبات کم کم از بین می روند. قسمت تاج درخت کم پشت شده، برگ ها زرد و ممکن است ریزش نمایند. میوه ها ریز و میزان محصول به طور شدیدی کاهش می یابد. در برخی موارد، درختان آلوده ای که در شرایط بهینه رشد قرار داشته و ظاهری سالم دارند میوه کمتری تولید می نمایند.

چنان چه شرایط نامناسب باشد خسارت نماتد مشهودتر است. در قسمت زیرزمینی، ریشه های ضخیم و بدون گل، تیره و رشد طبیعی ندارند. ذرات خاک به صورت لایه ای نازک به سطح ریشه چسبیده به نحوی که با آب به راحتی جدا نمی شوند.

عامل بیماری نماتدی است با نام علمی (Tylenchulus Semipenetrans cobb,1913) که به صورت انگل نیمه داخلی (قسمت ابتدای بدن ماده کرمی شکل و در داخل بافت ریشه و قسمت انتهایی متورم و در داخل خاک) از ریشه تغذیه نموده و سبب ایجاد خسارت می شود.

شکل شناسی و چرخه زندگی نماتد مرکبات

این نماتد دارای دو شکلی جنسی است (قسمت انتهایی بدن ماده های کامل متورم ولی نرها کرمی شکل) لارو سن دوم در داخل خاک کرمی شکل، متحرک و می تواند به داخل ریشه نفوذ نماید. با تغذیه ی لارو سن دوم و دو بار جلد اندازی، به ترتیب لارو سن سه و چهار بر روی ریشه پدیدار می شود. نماتد هایی که به داخل ریشه نفوذ کرده اند (به صورت نیمه داخلی) همگی به ماده تبدیل خواهند شد و قسمت انتهایی بدن آن ها کم کم متورم تر می شود.

با آخرین جلد اندازی، لارو سن چهارم به نماتد کامل تبدیل می شود. اندکی پس از نمایان شدن ماده ها و در صورت مناسب بودن شرایط محیطی، تخم ها به صورت انفرادی بر روی ریشه گذاشته می شود. هم زمان با تخم گذاری ترشحاتی از منفذ دفعی ترشحی تخم ها را در میان می گیرد. این تخم ها در شرایط مناسب تبدیل به لارو سن دو شده و دوباره به ریشه حمله می نمایند. نرها تغذیه نکرده و باعث خسارت نمی شوند. هدف: مهار نماتد مرکبات به روش آفتاب دهی ناحیه ی سایه انداز.

روش کار مبارزه با نماتد مرکبات

ابتدا علف هرز ناحیه ی سایه انداز وجین و برخی از شاخه های پایینی درختان آلوده به منظور تابیدن آفتاب کافی به ناحیه ی سایه انداز هرس می شوند به نحوی که حداقل فاصله ی شاخه های پایینی تا سطح زمین حدود ۴۰-۳۰ سانتی متر شود. شیاری به عرض و عمق ۳۰-۲۵ سانتی متر به شکل دایره در اطراف درختان آلوده حفر خواهد شد.

ناحیه سایه انداز، آبیاری غرقابی و سیستم آبیاری قطره ای بر روی سطح خاک این ناحیه مستقر می شود. یک ورقه ی نایلونی به شکل مربع که از وسط تا یکی از اضلاع برش داده شده بر روی خاک خیس خورده کشیده به نحوی که حاشیه ی خارجی ورقه در داخل شیار هدایت و بر روی آن خاک ریزی می شود.

ورقه ی نایلونی اطراف طوقه ی درخت به وسیله ی نخ پلاستیکی محکم به طوقه ی درخت گره زده می شود. بدین وسیله تبادل حرارتی بین فضای زیر ورقه نایلونی و خارج به حداقل کاهش می یابد. با قطع و وصل کردن جریان آب در هنگام تشنگی (لوله ای شدن برگ ها) ضمن جلوگیری از حالت ماندآبی آبیاری درختان به موقع انجام خواهد شد. این در حالی است که بقیه ی درختان غیر آفتاب دهی به صورت معمول آبیاری می شوند.

آفتاب دهی از اول خرداد تا اول تیر به مدت ۴۵-۶۰ روز می تواند انجام گیرد. بعد از پایان دوره ی آفتاب دهی، پلاستیک ها از دور طوقه ی درخت و ناحیه ی سایه انداز برداشته خواهد شد.

نتایج

طبق آزمایش انجام شده جمعیت نماتد تا یک سال بعد از آفتاب دهی نزدیک صفر باقی خواهد ماند. یک سال بعد از آفتاب دهی گل دهی چشم گیری بر روی درختان آفتاب دهی شده مشاهده و میوه دهی حدود ۷۰ درصد نسبت به قبل از آفتاب دهی افزایش یافت. تصویر زیر آفتاب دهی انفرادی با ورقه ی نایلونی شفاف در سایه انداز درخت پرتقال آلوده به نماتد مرکبات را نشان می دهد.

تصویر زیر افزایش گل دهی یک سال بعد از آفتاب دهی بر روی درخت پرتقال آلوده را نشان می دهد.

منبع: مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی فارس؛ مجید پاک نیت

نوشته قبلی

آشنایی با بیماری باکتریایی بلاست مرکبات و روش کنترل بیماری

نوشته بعدی

با این مقدمه پرورش کبک را شروع کنید