مزرعه نو | مرجع آموزشی کشاورزی ، دام و طیور ، آبزی پروری و منابع طبیعی و…
نوشتار حاضر، با توجه به استقبال باغداران و روند توسعه خرمای مجول و نیز نبود اطلاعات کافی مدون به زبان فارسی، به شکل کنونی از منابع گوناگون و پرشمار داخلی و خارجی گردآوری شده تا در اختیار علاقه مندان، پژوهشگران و نخلداران قرار گیرد.
گرچه ایران با بیش از چهارصد رقم خرما، دارای غنی ترین ذخیره ژنتیکی نخل خرما است ولی این تعداد ارقام، به معنای داشتن همه ارقام برتر دنیا نیست، از این رو واردات ارقام خرمای برتر جهان یکی از اهداف وزارت جهاد کشاورزی بوده است. از مهم ترین ارقام برتر خرمای جهان می توان از مجول ، دگلت نور، خلاص، عجوه، شیشی، صگعی، سکّری و سلطانه نام برد که در دو دهه ی گذشته نزدیک به بیست رقم از آنان در قالب واردات ارقام برتر تجاری جهان، وارد کشور شده و در مناطق گوناگون کشور نیز ارزیابی شده است.
در میان ارقام برتر جهان، خرمای مجول در برخی مناطق خرماخیز کشور همچون خوزستان، بوشهر، فارس، کرمان و بلوچستان سازگاری کمابیش مناسبی نشان داده و با استقبال روبرو شده است. رقم مجول، با میوه های بسیار درشت، خوش طعم و بازار پسند از مهم ترین ارقام تجاری جهان است. واردات ژرم پلاسم این رقم و بررسی سازگاری و کشت آن در چند سال گذشته، نشان دهنده سازگاری آن در مناطق گوناگون است.
بررسی های اولیه نشان می دهد که خرمای رقم مجول در گستره خرماخیز کشور همچون خوزستان، بوشهر، بلوچستان، هرمزگان، کرمان و فارس سازگاری بالایی داشته و به خاطر کمیت و کیفیت میوه تولیدی، تقاضا برای توسعه سطح زیر کشت آن رو به افزایش بوده است.
نام اصلی خرمای رقم مجول در اصل «مجهول» به معنای نامشخص است؛ چرا که در کشور مراکش (زیستگاه اصلی آن) نام خاصی به آن داده نشده بود و به عنوان «نامشخص» معروف بوده است. ولی پس از ورود به دیگر کشورها، کم کم در نوشتار لاتین با نام مجول معرفی شد. خاستگاه رقم مجول، خاورمیانه و شمال آفریقا (مراکش) بوده است که بعدها در کشورهایی چون آمریکا، فلسطین اشغالی، عربستان سعودی و اردن با موفقیت کشت شده است.
در سال ۱۹۲۷ میلادی، به دنبال شیوع بیماری بایود در کشور مراکش و نابودی سطح گسترده ای از نخلستان های خرمای مجول ، یک باغبان آمریکایی به نام والتر سویینگل (Walter Swingle)، برای جلوگیری از خطر نابودی این رقم، نه پاجوش مجول را از این کشور به کالیفرنیا برده و در دره کالا (Coachella) کشت نمود، که از این نه پاجوش، شش عدد زنده ماند. اینک، نزدیک به ۲۵۰ هزار اصله خرمای مجول در کالیفرنیا وجود دارد که منشاء آنان همان شش اصله است.
خوشبختانه امروزه، پیشرفت فناوری، پرورش خرما مجول را کار آمد کرده و با کشت و کار موفقیت آمیز در بسیاری از کشورهای خرماخیز جهان، میوه این رقم در دسترس همگان قرار گرفته است.
ارزش غذایی و دارویی خرمای مجول
میوه مجول با ترکیبات غذایی ارزشمند خود، دارای خواص دارویی و درمانی بالایی است. خرمای مجول فیبر فراوانی دارد که سبب بهبود عملکرد دستگاه گوارش شده و هضم غذا را آسان می سازد. همچنین مقادیر بالای فیبر با تاثیر بر کاهش کلسترول خون به کاهش خطر بروز بیماری های قلبی و عروقی می انجامد. وجود مقادیر زیاد پتاسیم در بافت میوه به تنظیم فشار خون کمک می کند.
ویتامین های گروه ب در تنظیم متابولیسم بدن، و مقادیر بالای مس، در جذب بهتر آهن و منگنز و نیز تنظیم فعالیت هورمون ها نقش دارند. مقادیر بالای ویتامین آ نیز سبب بهبود بینایی می شود. وجود پروتئین ها در بافت میوه به تحریک رشد کمک کرده و مقادیر بالای کلسیم همراه با منیزیم، منگنز و مس در تقویت استخوان ها نقش دارد. همچنین این میوه حاوی پلی فنل است، بنابراین، به عنوان یک آنتی اکسیدان، مهار کننده برخی از بیماری های با منشا رادیکال های آزاد است. روی هم رفته، مصرف متعادل این میوه، برای سلامتی بسیار مفید است.
جدول ارزش غذایی میوه خرمای رقم مجول
گیاه شناسی خرمای رقم مجول
نام علمی: Phoenix dactylifera cv. Medjool
مشخصات ظاهری خرمای مجول :
نخل خرمای مجول ظاهر بسیار زیبایی دارد تا جایی که برای ایجاد نقاط کانونی در فضای سبز و نیز در کشت های با ارتفاع متناوب که زیبایی طبیعی و چشم نوازی پدید می آورد، می توان از آن بهره گرفت. سرعت رشد طولی درخت بسیار زیاد ولی اندازه تاج آن متوسط است. تاج درخت، کوچک بوده و برگ ها کوتاه تا متوسط (۳/۸-۳/۵ متر)، کمانی شکل و رو به پایین هستند.
میانگین ارتفاع این رقم ۹-۳/۵ متر است ولی گاهی به بیست متر و بیشتر نیز می رسد. قطر تنه، باریک تا متوسط است و به دلیل سرعت رشد زیاد، خطر سقوط تنه به ویژه در خاک های سبک و در سنین جوانی درخت که هنوز ریشه ها به اندازه کافی عمق نیافته اند، بسیار زیاد است و در این شرایط، درخت نیازمند خاک دهی پای تنه و گاهی نیز اهرم های نگهدارنده است.
دم برگ ها اندازه متوسط دارند و با لایه ای روشن و کمرنگ در لبه ها پوشیده شده اند. برگچه ها به صورت مستقیم یا با کمی خمیدگی در وسط، روی رگبرگ اصلی قرار می گیرند. برگچه ها در طول برگ با زوایای مختلفی از ۴۵ تا ۱۸۰ درجه به شکل بی مانندی که ویژه رقم مجول است پدیدار می شوند.
خارها به تعداد ۳۰-۳۵ عدد، ضخیم و نمایان در قاعده برگ ها توسعه یافته اند. گل آذین ها با قاعده کوتاه و نارنجی رنگ، شمار بسیاری خوشک دارند که هر یک دارای ۶۰-۵۰ عدد گل است. دم خوشه به رنگ زرد مایل به نارنجی، ضخیم و با اندازه کوتاه تا متوسط است. اگر دم خوشه استحکام کافی نداشته باشد در هنگام باردهی سنگین، شکسته می شود. رنگ میوه رقم مجول بسته به شرایط آب و هوایی محل رشد روشن تر و تیره تر می شود ولی به طور عادی در مرحله خارک زردرنگ، در مرحله رطب قهوه ای روشن و در مرحله خرما قهوه ای است.
پوست به گوشت چسبیده ولی در مرحله خرما این چسبندگی کاهش می یابد. رنگ گوشت میوه، کهربایی مایل به قهوه ای است. بذرها به رنگ قهوه ای هستند که در انتها کمی تیره تر می شوند. هر بذر نزدیک به ۱/۵ گرم وزن دارد و کمابیش پنجاه درصد قطر بذر با چروک های کوچکی پوشیده شده است. در هر طرف بذر، یک یا دو برآمدگی بال مانند وجود دارد که ویژگی رقم مجول بوده و آن را از دیگر ارقام متمایز می کند.
ویژگی های رقم مجول
رقم مجول از مهم ترین ارقام تجاری جهان است که به دلیل ویژگی های مطلوبی چون درشتی، نسبت گوشت به هسته بسیار بالا (هسته ریز)، طعم شیرین و کیفیت میوه، از بازار پسندی و ارزش تجاری بسیار زیادی برخوردار است و به عنوان خرمای درجه یک با قیمت بالایی در بازارهای جهانی داد و ستد می شود. گفتنی است اندازه میوه این رقم، تابع عوامل مدیریتی و محیطی در طول دوره گرده افشانی تا رسیدگی است.
با وجود خصوصیات بارز کیفی، عملیات داشت خرمای مجول برای تولید موفقیت آمیز نیازمند مدیریت و مهارت ویژه بوده و مستلزم صرف هزینه بالا است. بنابراین قیمت تمام شده محصول تولیدی بسیار بالاتر از ارقام دیگر بوده و عرضه آن به بازار ویژه ای نیاز دارد، از این رو تولید آن در مناطقی با نیروی کار ارزان تر و پرشمارتر، توجیه بیشتری دارد.
خرمای مجول یک رقم زودرس است و با این که به عنوان خرمای نرم طبقه بندی می شود ولی بافت آن نسبت به سایر ارقام نرم همچون برحی و خضراوی، محکم تر بوده و قابلیت ارتجاعی بالاتری دارد و آسان تر خورده می شود که این ویژگی، گزینه خوبی برای تولید مجول است.
جدول مشخصات میوه خرمای رقم مجول
نیازهای اکولوژیکی خرمای مجول
ارقام مختلف خرما برای تولید میوه تجاری و خوب نیازمند شرایط خاص اکولوژیکی و محدوده های ویژه دما و رطوبت هستند. برخی ارقام، نیازمند آب و هوای ملایم تا خنک، برخی گرم و خشک و برخی هم گرم و مرطوب هستند. مناطق مناسب کشت رقم مجول ، مناطق شبه بیابانی و خشک با تابستان طولانی هستند و در مناطق مرطوب میوه مناسبی تولید نمی کند. میوه به دما و رطوبت خیلی حساس است. چه دما و رطوبت پایین و چه دما و رطوبت بالا برای تولید محصول با کیفیت، مناسب نیست. بنابراین تولید میوه، نیازمند گرمای فراوان تابستان و هوایی با رطوبت اندک است. همچنین بهتر است به صورت میانه کاری با درختان دیگر کشت نشود.
در مناطقی که در اواخر فصل تابستان با کاهش دما روبرو است و همچنین مناطقی که میان منطقه گرمسیری و نیمه گرمسیری قرار دارند (نواحی حاشیه ای) نیز نباید کشت شود، چرا که رسیدگی آن دچار مشکل شده و میوه به مرحله خرما نمی رسد. این رقم به آب زیاد و آفتاب کامل تابستان نیاز داشته، در برابر باد، خشکی و شوری مقاوم بوده و می تواند در دوره های کمابیش طولانی بدون آبیاری زنده بماند، ولی برای دستیابی به محصول خوب، نیازمند آبیاری منظم در هوای گرم تابستان است.
پاجوش مجول تا وقتی به طور کامل به خوبی در زمین مستقر شود نیازمند آبیاری منظم است. درخت بالغ می تواند برای دوره های کوتاه در برابر افت دما تا چند درجه زیر صفر تاب بیاورد. نیاز غذایی این رقم متوسط بوده و با شرایط انواع خاک ها سازگار است.
نویسندگان: عزیز تراهی، حمید زرگری، افشین شفیعیان و شیده رمضان زاده
