مزرعه نو | مرجع آموزشی کشاورزی ، دام و طیور ، آبزی پروری و منابع طبیعی و…
با توجه به اهمیتی که محصول گندم برای کشور ما دارد، بررسی حشرات زیان آور آن از جمله زنبور ساقه خوار گندم کاملاً ضروری بوده و شناخت عواملی مثل تراکم بوته که در کاهش یا افزایش آلودگی و خسارت تأثیر دارند از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
معرفی آفت
زنبود ساقه خوار گندم با نام علمی ( Cephus pygmaeus ) یکی از آفات مهم غلات است که در برخی از سالها می تواند خسارات قابل توجهی وارد کند، این زنبور را تقریباً در همه نواحی گندم خیز کشور می توان یافت. لارو این زنبور به ساقه گندم، جو و چاودار و دور از چشم و توجه زارع حمله کرده و تنها در مرحله آخر است که صدمه و خسارت آن جلب نظر می نماید.
حشره کامل زنبور ساقه خوار گندم زنبور کوچک و باریکی است که طول آن ۱۲-۸ میلیمتر می باشد. رنگ عمومی بدن سیاه براق است به استثنای لبه ران، ساق و پنجه که به رنگ زرد می باشد. سر حشره بزرگ و عریضتر از سینه است. قطعات دهان زرد رنگ و شاخک ها سیاه و بلند و از ۲۱ بند تشکیل شده است. شکم زنبور سیاه و دارای نوارهای عرضی زرد رنگ می باشد. لارو این زنبور vermiform بدون پا، کمی خمیده، سفید رنگ و در موقع رشدکامل ۱۴-۱۰ میلیمتر طول دارد. سر آن گرد و زرد رنگ است.
زنبور ساقه خوار گندم در اروپا، شوروی سابق، نواحی مدیترانه، آفریقای شمالی و آمریکای شمالی، عراق، ترکیه، سوریه، لبنان، مصر و فلسطین شیوع دارد و در ایران بیشتر در اطراف تهران بالاخص ورامین، استانهای مرکزی، فارس و شمالی وجود دارد. خسارت این زنبور مربوط به لارو آن است که پس از خروج از تخم داخل ساقه گندم یا جو شده و از بافت داخلی ساقه تغذیه می کند.
لارو ها وقتی که به ناحیه طوقه گندم می رسند، طوقه را جویده و مانع رسیدن شیره گیاه به خوشه شده و موجب می شوند که ساقه و خوشه گندم خشک گردند و گاهی خوشه های صدمه دیده سفید رنگ و خشک شوند و دانه ها پوک و سبک می گردند. موقعی که لارو از داخل ساقه تغذیه می نماید و آنرا پوک می کند، بوته گندم با وزش ملایم ترین بادی روی زمین می خوابد و در واقع در مزرعه یک نوع ورس مشاهده می شود.
زیست شناسی
یک نسل در سال داشته و زمستان را به صورت لارو در داخل پیله در درون طوقه گندم و جو به حالت دیاپوز سپری می کند. از اواخر اسفند یا اوایل فروردین در صورت متناسب بودن شرایط محیطی مخصوصاً رطوبت خاک لاروها در همان محل تبدیل به شفیره شده و حشرات کامل از اواخر فروردین ماه در مزارع غلات ظاهر می شوند. در صورتی که شرایط مساعد نباشد لاروها به همان صورت تا بهار سال بعد باقی می ماند ( برخی یک نسل را در ۲ سال طی می کنند اگر رطوبت خاک کافی نباشد ).
عمر حشره کامل ۴۳ روز و هر حشره ماده جمعاً تعداد ۴۰-۷۰ عدد تخم می گذارد. تخم ها پس از مدت ۱۰-۱۵ روز تفریخ شده و لارو کوچکی از آن خارج می شود و از نسوج نرم و لطیف داخل ساقه تغذیه می نماید و دالان باریکی به سمت پائین حفر میکند و از بندهای فوقانی ساقه عبور کرده و به سمت ریشه می رود. دوره فعال و تغذیه لاروی ۲۰-۲۵ روز طول می کشد. حداکثر جمعیت حشرات کامل در اردیبهشت ماه ظاهر میشود.
حشرات کامل بعد از تغذیه از نوش گلها بویژه گلهای ازمک و خردل وحشی، جفت گیری و حشره ماده با تخم ریزی و بصورت انفرادی در داخل ساقه گندم تخم ریزی می نماید. در هنگام تخم گذاری معمولاً گندم در مرحله ساقه رفتن و در مزارع زود کاشت در حال خوشه رفتن است. به طور کلی مزارع زود کاشت و ارقام زودرس ترجیح داده می شوند.
موقعی که گندم نزدیک رسیدن و زرد شدن می گردد لارو مزبور رشد خود را تمام می کند و در دوره لاروی تقریباً تمام نسوج داخلی ساقه را از بین برده و بجای ان مقداری گرد سفید رنگ که شبیه خاک اره است باقی می گذارد. در این موقع لارو به انتهای ساقه و کمی پائین تر از سطح خاک می رسد و در آنجا مستقر می گردد ولی قبل از استراحت داخل ساقه گندم را حلقه وار می جود و طوقه را بدون اینکه سوراخ کند کلاملاً نازک و شکننده می کند، به طوریکه با کوچکترین بادی ساقه از همین ناحیه قطع می گردد.
ضمناً برای حفظ خود از عوامل جوی بالای محفظه خود را با مقداری خاک اره مسدود می کند و در داخل آن پیله نازکی به رنگ قهوه ای تنیده و تا بهار سال بعد در آنجا باقی می ماند. اگر بارندگیهای فصلی فراوان و میزان رطوبت در سلولهای شفیرگی کافی نباشد، لاروهای زنبور دیاپوز خود را ادامه داده و تا سال بعد و حتی چند سال دیگر تبدیل به شفیره و حشره کامل نمی شوند و بدین سبب عامل رطوبت نقش مؤثری در دوره زندگی این زنبور ایفا می نماید. احتمال می رود یکی از علل عدم گسترش این آفت در ایران و پائین بودن میزان خسارت آن در بعضی از مناطق یا سالها مربوط به کمبود رطوبت باشد.
تخم در داخل میانگره های بالائی ساقه قرار داده می شود. ( لارو اگر در وسط باشد تغذیه ناکافی دارد ولی در بالا تغذیه کافی دارد. ) دوره جنینی ۱۲-۸ روز سپس لاروها به طرف پائین ساقه شروع به فعالیت می کنند. دوره لاروی ۳۰-۲۵ روز و در این زمان لارو خود را به محل طوقه در داخل خاک رسانده و قسمتی از جدار طوقه را به صورت دایره جویده و نازک می کند و سپس مواد جدا شده را به ترشحات بزاقی مخلوط و درپوش محکمی برای لانه خود بوجود می آورد و پس از تنیدن پیله نازک حدود ۹-۸ ماه از سال را ( تابستان، پاییز، زمستان ) به صورت دیاپوز سپری می کند. اواخر اسفند یا اوایل فروردین لارو تبدیل به شفیره شده. دوره شفیرگی ۲۵-۲۰ روز، سپس حشرات کامل همزمان با مرحله ساقه رفتن و شروع مرحله خوشه رفتن گندم ظاهر می گردند.
کنترل
۶ مورد از روش های کنترل و مبارزه با این حشره در زیر ذکر شده است:
۱- شخم عمیق یا سطحی و زیر و رو کردن کلشهای آلوده.
۲- سوزاندن بقایای گیاهی.
۳- برقرار نمودن تناوب زراعی و عدم کاشت گندم و جو و چاودار حداقل برای مدت دو سال.
۴- تغییر تاریخ کشت چون این حشره بیشتر گندمهای زمستانه و زودرس را مورد حمله قرار می دهند. با کشت ارقام دیررس می توان از میزان خسارت آفت کاست.
۵- رقم گندم آزادی و رقم جو والفجر نسبت به این آفت تا حدودی مقاومند.
۶- کود و تقویت گندم باعث دوام و ایستادگی ساقه می شود و قدرت تحمل گندم را در مقابل آفت را زیاد می کند.
– در کشور های دیگر استفاده از ارقام مقاوم گندم در مدیریت کنترل این آفت متداول است. در کشور ما نیز بررسی هایی در این خصوص صورت گرفته است و لاین ها و ارقام مقاومی نیز معرفی گردیده اند.
