مزرعه نو | مرجع آموزشی کشاورزی ، دام و طیور ، آبزی پروری و منابع طبیعی و…
رساندن آب مورد نیاز برای رشد گیاه را آبیاری می گویند. یعنی اگر به طور مصنوعی رطوبت لازم برای رشد گیاه تامین گردد آبیاری نامیده می شود.
هدف اصلی آبیاری تامین رطوبت لازم برای رشد گیاه است که با تامین رطوبت در خاک، انتقال عناصر غذایی از خاک به گیاه نیز انجام می شود. همچنین در مناطق خشک آبیاری جهت شستشو یا رقیق کردن نمک های خاک انجام می شود. زیرا در مناطق خشک عموما به دلیل کمبود نزولات جوی و تبخیر سالانه بالا، خاک این مناطق دارای شوری نسبتا زیاد می باشد. اگر نمک هایی که در ناحیه ریشه گیاه جمع می شوند هر از گاهی آبشویی نگردند زمین غیر حاصلخیز خواهد گشت.
روش و زمانبندی آبیاری اثرات مهمی بر تولید محصول دارند. بنابراین در حالی که هدف اول آبیاری تامین رطوبت خاک است، روش و مدیریت آن نیز مهم بوده و باید مدنظر قرار گیرد. استفاده بهینه از آب آبیاری مهمترین فاکتور مدیریت آبیاری است.
سیستم های آبیاری که در ایران استفاده می شود:
1- سیستم های آبیاری سطحی
2- سیستم های آبیاری تحت فشار
انواع سیستم های آبیاری سطحی
آبیاری کرتی:
در این روش هر قطعه کوچک زمین به وسیله مرزهایی از چهار طرف محدود می شود. اندازه کرت ها بستگی به نوع گیاه و مخصوصا شیب زمین دارد. اگر شیب زمین زیاد باشد کرتها را کوچک انتخاب می نمایند. ابعاد کرت طوری انتخاب می گردد که حتی الامکان تمام سطح کرت یکسان آب بخورد. بیشتر برای آبیاری شالیزارها، سبزیجات و حتی باغات استفاده می شود.
آبیاری نواری
در آبیاری نواری مزرعه به وسیله پشته های خاک به نوارهای متعددی که حتی الامکان موازی باشند تقسیم شده و هر نوار به طور جداگانه آبیاری می شود. نوار در امتداد شیب زمین قرار می گیرد. شیب عرضی نوار باید خیلی کم باشد تا آب در تمام عرض ننوار به سمت جلو حرکت کند. برای آبیاری گیاهانی نظیر یونجه، اسپرس، علوفه و گیاهان با کاشت متراکم به کار می رود.
آبیاری شیاری ( جوی پشته ای – نشتی )
در این روش زمین به تعدادی شیار یا جوی که در طرفین آن خاک به صورت پشته درآمده تقسییم می شود، آب از شیارها عبور می کند و محصول روی پشته کاشته می شود. از محاسن این روش این است که اولا راندمان آبیاری نسبتا بالاست چون 1/3 سطح خاک مرطوب شده و بدین ترتیب تبخیر کاهش می یابد و ساختمان خاک کمتر خراب می شود. ثانیا مسئله سله بستن خاک وجود ندارد. زیرا آب روی بذر کاشته شده قرار نمی گیرد در نتیجه گیاه به راحتی سبز می شود. معمولا شیارها را در جهت تندترین شیب ایجاد می کنند تا آب روی پشته های شیار سرریز نکند.
سیستم های آبیاری تحت فشار به دو دسته تقسیم می شوند:
1) سیستم های آبیاری موضعی
2) سیستم های آبیاری بارانی
سیستم های آبیاری موضعی
سیستم های آبیاری موضعی به سیستم هایی گفته می شود که فقط بخشی از خاک مزرعه یا باغ را آبیاری و بقیه قسمت ها خشک باقی می ماند که خود شامل آبیاری قطره ای – آبیاری قطره ای زیر سطحی می باشد. این سیستم در شیب های زیاد نیز قابل اجراست و راندمان کاربرد بالایی دارد.
سیستم های آبیاری بارانی
به سیستم هایی گفته می شود که آب درون یکسری لوله توسط نیروی پمپ یا ثقل زمین تحت فشار قرار گرفته و توسط وسیله ای به نام آبپاش یا آبفشان در مزرعه پخش می شود به عبارت دیگر آبیاری بارانی نوعی باران مصنوعی است.
سیستم آبفشان کلاسیک: کلیه سیستم های آبیاری بارانی غیر مکانیزه سیستم کلاسیک نامیده می شود. انواع سیستم های متداول که بیشترین کاربرد را دارد:
1- سیستم آبفشان کلاسیک متحرک: ( شکل بالا )
این سیستم برای اراضی با شکل هندسی نامنظم و اراضی بزرگ که در محدوده آن عوارضی از قبیل مسیر تیر برق، جاده، ساختمان،… باشد کاربرد دارد. در این سیستم آبیاری خطوط اصلی و نیمه اصلی و فرعی در روی زمین نصب می شود و در انتهای فصل آبیاری به انبار منتقل می شود. جنس خطوط اصلی آلومینیومی است. راندمان سیستم 70 درصد و فشار مورد نیاز در ابتدای خط اصلی 40 الی 45 متر می باشد.
2- سیستم آبفشان کلاسیک نیمه متحرک
این سیستم برای اراضی با مساحت کم ( تا حدود 40 هکتار ) با شکل هندسی نامنظم در مناطق با هزینه کارگری پایین کاربرد دارد. آبیاری خطوط اصلی بر خلاف سیستم متحرک در زیر زمین می باشد. جنس خطوط اصلی نیمه متحرک و ثابت پلی اتیلن می باشد.
راندمان سیستم 70 درصد و فشار مورد نیاز در ابتدای خط اصلی 40 الی 45 متر می باشد. در این سیستم کیفیت و بازده محصول معمولا در بیشترین حد قرار دارد و یک نفر قادر ایت روزانه 0 هکتار زمین را آبیاری کند که در مقایسه با مقدار تقریبی روزانه 20 هکتار در سیستم های متحرک ( قابل حمل ) قابل توجه است. این نوع سیستم برای آبیاری کم و مکرر نتیجه بهتری نسبت به سایر سیستم ها دارد.
3- سیستم کلاسیک ثابت
هزینه اولیه این سیستم بالاست. بیشتر برای اراضی با مساحت کوچک ( در حد 5 هکتار ) و گیاهانی با ارزش اقتصادی نسبتا بالا مانند چای استفاده می شود. در این روش آبیاری هم خطوط اصلی و هم خطوط فرعی در زیر زمین می باشد. فشار مورد نیاز حدود 60 متر و راندمان سیستم 70 درصد می باشد.
4- دستگاه آبفشان قرقره ای
این سیستم از یک قرقره که لوله پلی اتیلن به دور آن پیچیده شده تشکیل یافته است. این سیستم کاملا متحرک بوده و حتی برای تکمیل آبیاری مزارع دیم به کار می رود. برای آبیاری کلیه اراضی مسطح و کوهپایه با شکل متفاوت و شیب توپوگرافی نسبتا کم و منظم مناسب بوده و راندمان سیستم تا 65درصد می باشد.
5- دستگاه آبفشان غلطان ( ویلمو )
این دستگاه از تعدادی لوله آلومینیومی تشکیل شده است. حداکثر طول دستگاه 400 متر بوده و قادر است مساحت 15-7 هکتار را آبیاری نماید. توسط نیروی محرکه قابل انتقال و جابه جایی می باشد. برای اراضی مسطح با شکل هندسی منظم و کم شیب همچنین برای آبیاری محصولات زراعی پا کوتاه کاربرد دارد.
6- دستگاه آبفشان دوار سنترپیوت
این سیستم برای اراضی یکپارچه و بزرگ با توپوگرافی کم و منظم، با مساحت بالا ( 70-25 هکتار ) به کار می رود. سرعت دستگاه قابل تنظیم، و بر اساس آن عمق آبیاری تنظیم می شود. با توجه به حرکت دایره ای این سیستم گوشه های زمین آبیاری نمی شود. هزینه کارگری فوق العاده پایین و برای کاشت تمام محصولات زراعی پاکوتاه و پابلند ( گندم، جو، یونجه، ذرت، آفتابگردان ) مناسب است.
7- دستگاه آبفشان خطی ( لینیر – رفت و برگشتی )
این سیستم آبیاری مشابه با دستگاه سنترپیوت است و حداقل مساحت اقتصادی ( 70-25 هکتار را آبیاری می کند. با این تفاوت که حرکت دستگاه به صورت خطی است و برای آبیاری اراضی مربع و مستطیل مناسب بوده و هیچگونه پرت زمین وجود ندارد.
دو نوع تولید می شود: 1) آبفشان خط کانالی 2) آبفشان خطی لوله ای
آبفشان خطی کانالی برای شیب های خیلی کم و مسطح ولی آبفشان خطی لوله ای برای حداکثر شیب 3درصد کاربرد دارد.
در رابطه با این موضوع پکیج های آموزشی ارزشمند زیر را از دست ندهید
پکیج آموزش آبیاری در کشاورزی
پکیج آموزش باغداری
انواع آبپاش ها در آبیاری بارانی
به طور کلی سه نوع آبپاش اصلی وجود دارد که عبارتند از :
1) آبپاش های چرخشی
2) لوله هایی با فواره های ثابت
3) لوله های روزنه دار
آبپاش های چرخشی : قادرند بخش وسیعی از زمین را آبیاری نمایند. مزیت این نوع آبپاش ها نسبت به انواع دیگر:
- امکان استفاده از یک جریان آب کند با فواره هایی با خروجی های نسبتا گشاد.
- اگر آب مصرفی حاوی رسوب و آشغال باشد می توان از این سیستم استفاده کرده بدون اینکه فواره ها مسدود شوند.
- در مورد خاک های رسی، استفاده از این روش مناسب است.
آبپاش های چرخشی یک یا دو فواره دارند، آبپاش های تک فواره آب کمتری را به مصرف می رساند و به طور یکنواخت آبیاری می کند، آبپاش های دو فواره ای یک فواره اصلی با برد زیاد و فواره دوم آن با برد کم حول حوش آبپاش را آبیاری می کند. آبپاش های دو فواره ای از لحاظ یکنواختی کاربرد بهتری از یک فواره ای دارد با توجه به اینکه مصرف آب بالایی دارد و وزش باد تاثیر گذار است.
سیستم لوله های روزنه دار: بیشتر در باغ ها و خزانه ها به کار گرفته می شود. در این سیستم معمولا میزان کاربرد آب از 20 میلیمتر عمق در ساعت تجاوز نمی کند و با فشار کمتر از 25 متر است که گاهش به 7 متر هم می رسد. با این سیستم نمی توان بخش وسیعی از زمین را آبیاری کرد.
