با توجه به اینکه در سالهای اخیر حجم وسیعی از اراضی زراعی و باغی و خاک حاصلخیز کشاورزی کشور، در معرض تخریب و تغییر کاربری های غیرمجاز قرار گرفته و این موضوع تامین امنیت غذایی مردم، سلامت جامعه و منابع پایه کشور را با تهدیدهایی جدی مواجه کرده است؛ سامانه خط تلفن سه رقمی ۱۳۱ به عنوان یک ابزار مهم ارتباطی برای مشارکت نظارتی هم میهنان، دریافت گزارش های مردمی در جهت اجرای بهینه مجموعه قوانین و مقررات مرتبط با حفاظت از اراضی کشاورزی و منابع پایه کشور عمل می کند. این سامانه در کنار گشت های حفاظت اراضی کشاورزی و مجموعه دیگر اقدامات قضایی و انتظامی و فعالیت های ترویجی آموزشی، با افزایش مشارکت مردم و تعامل دوسویه با هم میهنان به عنوان یکی از مهم ترین حلقه های زنجیره نظارتی حفاظتی اراضی کشاورزی کشور عمل خواهد کرد.
قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ ها (مصوب 1374/3/31) و اصلاحیه بعدی آن (مصوب 1385/8/1)
مفهوم تغییر کاربری
هرگونه اقدامی که مانع از بهره برداری و استمرار کشاورزی در اراضی زراعی و باغ ها می گردد بنا به تشخیص سازمان جهاد کشاورزی تغییر کاربری محسوب می شود.
ماده 1: به منظور حفظ کاربری اراضی زارعی و باغ ها و تداوم و بهره وری آنها از تاریخ تصویب این قانون تغییر کاربری اراضی زارعی و باغ ها در خارج از محدوده قانونی شهرها و شهرکها جز در موارد ضروری ممنوع می باشد.
تبصره ۲ (اصلاحی): مرجع تشخیص اراضی زراعی و باغ ها، وزارت جهاد کشاورزی است و مراجع قضایی و اداری، نظر سازمان جهاد کشاورزی ذیربط را در این زمینه استعلام می نمایند و مراجع اداری موظف به رعایت نظر سازمان مورد اشاره خواهند بود. نظر سازمان جهاد کشاورزی برای مراجع قضایی به منزله نظر کارشناس رسمی دادگستری تلقی می شود.
ماده ۳: کلیه مالکان یا متصرفان اراضی زارعی و باغهای موضوع این قانون که بصورت غیرمجاز و بدون اخذ مجوز از کمیسیون موضوع تبصره (1) ماده (۱) این قانون اقدام به تغییر کاربری نمایند علاوه بر قلع و قمع بنا، به پرداخت جزای نقدی از یک تا سه برابر بهای اراضی زراعی و باغها به قیمت روز زمین با کاربری جدید که مورد نظر
کاربری اراضی زراعی و باغ ها
ادارات و سازمانهای مختلف در ارتباط با موضوع حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ ها دارای دو تکلیف اصلی -هستند :
1- ادارات ثبت اسناد و املاک و دفاتر اسناد رسمی و سایر هیات ها و مراجع مربوط مکلفند در موارد تفکیک، افراز و تقسیم اراضی زراعی و باغ ها و تغییر کاربری آنها در خارج از محدوده قانونی شهرها و شهرک ها از سازمان های جهاد کشاورزی استعلام نمایند و نظر سازمان مذکور را اعمال نمایند.
۲- صدور هرگونه مجوز یا پروانه ساخت و تامین و واگذاری خدمات و تاسیسات زیربنایی مانند آب، برق، گاز و تلفن از سوی دستگاه های ذیربط در اراضی زراعی و باغ ها توسط وزارتخانه های جهاد کشاورزی، مسکن و شهرسازی، استانداری ها، شهرداری ها و سایر مراجع ذیربط صرفا پس از تایید کمیسیون موضوع تبصره یک ماده یک این قانون مبنی بر ضرورت تغییر کاربری مجاز خواهد بود. دستگاه های متخلف برابر قانون مجازات خواهند شد.
ماده واحده اراضی بایر :
کلیه اراضی بایر در سراسر کشور در صورت اعراض صاحبان آنها بلاعوض در اختیار دولت قرار می گیرد و در صورت عدم اعراض، مالکین اراضی بایر به دلیل ضرورت ملزم به کشت براساس ضوابط کشاورزی یا فروش یا اجاره یا مزارعه زمین بایر خود هستند. چنانچه از تاریخ ابلاغ ظرف مدت یکسال اقدام به یکی از موارد فوق ننمایند وزارت کشاورزی رأسا و یا توسط هیئت هفت نفره واگذاری زمین، از طرف مالک برای کشاورزی و دامداری به قیمت معادله زمان تصویب این قانون (1367/5/25) خواهد فروخت.
تذکر: اراضی بایر شامل اراضی ای است که بیش از ۵ سال بدون عذر موجه بلاکشت مانده و یا بماند.
نکاتی در رابطه با واگذاری اراضی ملی و دولتی
واگذاری زمین برای طرح های کشاورزی طی 5.3 دهه گذشته در قالب فعالیت هیأت های هفت نفره واگذاری زمین و لایحه قانونی اصلاح لایحه قانونی واگذاری و احیاء اراضی با هدف تأمین زمین کشاورزی برای روستائیان بی زمین و کم زمین بومی ساکن در محل صورت گرفت. در سالهای بعد نیز واگذاری زمین برای طرح های کشاورزی عمدتا در قالب موضوع ماده ۳۱ آئین نامه قانون مذکور و همچنین ماده ۷۵، طرح طوبی، ماده ۲ دستورالعمل واگذاری صورت گرفته است. علاوه بر این براساس ماده ۳۲ آئین نامه قانون مذکور برای اجرای طرح های صنعتی و خدماتی و گردشگری در قالب برنامه های توسعه کشور از محل اراضی منابع ملی و دولتی زمین واگذار شده است.
در اجرای قانون اصلاح ماده ۳۳ اصلاحی قانون حفاظت و بهره برداری از جنگلها و مراتع کشور و آئین نامه اجرائی آن از سال ۱۳۸۷ با هدف نظارت بر اراضی ملی و دولتی واگذار شده هیأت های پنج نفره نظارت با مسئولیت رئیس سازمان جهاد کشاورزی و عضویت نماینده دستگاه های ذیربط می بایست در استان ها تشکیل شود.
۱۳۱ آماده دریافت گزارش های مردمی درباره :
- تغییر کاربری اراضی زراعی و باغ ها
- تفکیک و خرد کردن زمین های کشاورزی
- تصرفات غیرمجاز اراضی ملی و دولتی و زمین خواری
- شناسایی اراضی کشاورزی رها شده، بایر و موات
- استفاده غیرمجاز از اراضی ملی و دولتی
- تخلفات، پیشنهادات و انتقادات در حوزه امور اراضی
- ارائه مشاوره در مسائل امور اراضی