راهنمای مدیریت احداث زنبورستان

عسل

عسل همواره به عنوان غذایی سالم و طبیعی مورد استفاده انسان بوده است. صرف نظر از جنبه غذایی آن، برخی فرآورده های زنبورعسل، گسترده ترین و پرمصرف ترین داروی طب سنتی ایران است. تمام هفت فرآورده زنبورعسل شامل عسل، عسلک، گرده گل، ژله رویال، موم، بره موم و زهر به لحاظ بهداشتی و دارویی دارای اهمیت فراوانند.

حرفه زنبورداری نیز از خصوصیاتی مشابه خود زنبورعسل برخوردار است: با کمترین امکانات و سرمایه، بهترین شغل و کارآفرینی با ارزش ترین محصول تولید می شود. اداره خوب یک زنبورستان، پیش شرطی برای موفقیت در زنبورداری است و می تواند آن را تبدیل به کار پر منفعتی سازد.

زنبورداری نکات ظریف زیادی دارد که دانستن آن ها برای زنبورداران ضروری است و رعایت این نکات در زنده نگه داشتن بهینه جمعیت زنبور هر کندو تاثیر زیادی دارد.

عوامل مؤثر در پرورش و نگهداری زنبورعسل

عوامل مهمی که اساس پرورش و نگهداری زنبور عسل را تشکیل می دهند عبارتند از:

• چراگاه: اولین عامل مؤثر برای برداشت بیشتر محصول عسل است.
• آب و هوا: زنبوردار با استفاده از مشاهدات و تجربیات چند ساله خود می تواند هوای منطقه، وضع گل ها و زمان گلدهی را به صورت تقویم چراگاهی درآورد و پیش بینی لازم را انجام دهد.
• نژاد زنبور: با استفاده از روش های صحیح پرورش ملکه، می توان ملکه هایی را که دارای صفات و مشخصات مطلوب برای منطقه هستند انتخاب کرد. یعنی انتخاب ملکه ای که نسبت به تغییر وضع هوا و گل های منطقه محدودیتی در تخم گذاری نداشته باشد.
• نوع کندو: نوع کندو در کیفیت و کمیت فعالیت زنبورها و نیز در میزان تولید عسل تاثیر فراوانی دارد.
• روش کار با کندو: روش کار با کندو یعنی زمان لازم برای بازدید و بررسی کندو را باید به حداقل ممکن رساند و پیوسته سعی کرد که وقت صرف شده برای این بررسی ها، معقولانه و اقتصادی باشد. یعنی با در نظر گرفتن تمام جوانب، وضعیت کندوها طوری آماده شوند که در زمان مناسب بتوان آن ها را برای استفاده از چراگاه های زنبورداری آماده کرد.

عوامل مؤثر در پرورش و نگهداری زنبور عسل:

• چراگاه.
• آب و ھوا.
• ئژاد زنبور.
• نوع کندو.
• روش کار با کندو.

محیط زنبورستان

محیط از لحاظ فراوانی گرده، مناسب شغل زنبورداری باشد

محیط فاقد گل و گیاه و یا محیطی که گل و گیاه در آن کم است یا فقط مدت کوتاهی از سال در آن گل وجود دارد، برای زنبورداری مناسب نیست.

محیط از لحاظ شرایط آب و هوایی، مناسب شغل زنبورداری باشد

چنان چه گرما یا سرما، بارندگی، هوای ابری، باد های شدید، هوای شرجی یا هوای مه آلود، افزایش یا کاهش ناگهانی درجه حرارت هوا و آلودگی غیر قابل تحمل هوا برای مدت طولانی اتفاق بیفتد، منطقه برای استقرار کندوها نامطلوب می شود و زنبوردار را با ضرر و تلفات زیاد روبرو می کند.

وجود منبع آب سالم در اطراف زنبورستان

زنبور نیز مانند سایر جانداران به آب نیاز دارد. هر چه آب سالم و پاکیزه تری در دسترسی باشد، بازده کندوها بالاتر می رود و زنبورستان از سلامت بهتری برخوردار می شود. حداکثر فاصله کندو تا منبع آب سالم باید 50 متر باشد.

بهداشت منطقه زنبورستان

زنبور عسل نیز مانند سایر حیوانات نسبت به برخی از بیماری ها حساس است. متاسفانه بیشتر بیماری ها باعث انهدام بخش مهم یا تمامی جمعیت زنبورها می شود و خسارت زیادی به زنبوردار وارد می کند. بنابراین اقتصادی ترین اقدام برای جلوگیری از ابتلای زنبورها به بیماری، توجه زنبوردار به بهداشت منطقه است.

• مکان هایی که برای پرورش زنبورعسل مناسب نیستند عبارتند از:

گاوداری ها، مرغداری ها، کارخانه های مواد شیمیایی، کارگاه های تولید کود کمپوست و مکان های نزدیک به محل تخلیه زباله یا مزارعی که با آب فاضلاب آبیاری می شوند (زیرا بوی بد زنبور را فراری می دهد).

آلودگی های صوتی

مکان استقرار کندوهای زنبورعسل باید از نقاط پر سروصدا مثل، جاده های پر رفت و آمد و کارخانه های پر سروصدا به اندازه کافی دور باشد تا سر و صدا موجب هراس زنبورها و فراری شدن آن ها نشود

اهمیت دور بودن زنبورستان از نقاط مسکونی

زنبورها با توجه به شعاع پرواز خود ممکن است تا 5 کیلومتر از محل زنبورستان دور شوند. نزدیک بودن زنبورستان در فاصله 200 متری از خانه های مسکونی مشکلاتی را برای زنبورها ایجاد می کند، مثل عدم توانایی در پیدا کردن مسیر کندو و جمع شدن دور چراغ های برق.

اهمیت رعایت فاصله زنبورستان ها از یکدیگر

رعایت فاصله زنبورستان ها از یکدیگر مسئله مهمی است. به عنوان مثال در شرایطی که بیماری های مسری در زنبورستان های مجاور شیوع می یابد، می توان بیماری را کنترل کرد. پس حداقل فاصله زنبورستان ها از یکدیگر در هر منطقه باید شش کیلومتر باشد.

اهمیت رعایت فاصله در زنبورستان ها:

• جلوگیری از شیوع بیماری های مسری.
• تولید عسل بیشتر با استفاده از منابع شهدی موجود در منطقه.
• جلوگیری از کاهش کیفیت محصول منطقه به دلیل گرده افشانی بیش از حد.

میزان نزدیکی زنبورستان به جاده

نزدیکی جاده به زنبورستان یک حسن است زیرا حمل و نقل، بارگیری و تخلیه کندوها را آسان می کند اما اگر جاده نزدیک زنبورستان پر رفت و آمد باشد مانند جاده های بین شهری و اتوبان ها به این دلیل که زنبورها در ارتفاع کم پرواز می کنند، ممکن است با وسایل نقلیه برخورد کرده تلف شوند. از طرفی سر و صدای تردد خودروها، همان طور که گفته شد برای زنبورها دردسر ساز است.

بهترین مناطق استقرار یک زنبورستان

بی تردید بهترین مکان استقرار یک زنبورستان یک باغ یا مزرعه بزرگ است که محصول آن توسط زنبورعسل گرده افشانی می شود. در این صورت علاوه بر تولید عسل برای زنبوردار، محصولات کشاورز هم به قدر کافی گرده افشانی می شود.

استقرار زنبورستان در کنار دریا یا رودخانه

چنان چه زنبورستان در ساحل دریا یا رودخانه مستقر شود، زنبورها برای نوشیدن و جمع آوری آب به طرف آب های موجود رفته و معمولا جریان آب رودخانه یا امواج دریا، بیشتر زنبورها را غرق می کند و به این ترتیب خسارت سنگینی به جمعیت زنبورها وارد می شود.

سطح اراضی مناسب احداث زنبورستان و استقرار کندوها

سطح زمین زنبورستان باید دست کم 30 سانتی متر بالاتر از زمین های اطراف باشد.

فاصله کندوها از همدیگر در یک زنبورستان

در یک زنبورستان رعایت فاصله 2/5 متر بین دو کندو و ایجاد یک فاصله 4 متری بین ردیف های کندو ضروری است.

مکان زنبورستان در رابطه با سمپاشی باغ ها و مزارع

زنبورستان نباید در نقاطی که زیاد سمپاشی می شود به خصوص جالیزها و مزارع مستقر شود.

جهت استقرار کندوها در زنبورستان

چنان چه منطقه ای که زنبورستان در آن مستقر است بادخیز نباشد، می توان کندوها را به گونه ای در زنبورستان مستقر کرد که سوراخ پرواز آن ها به سمت مشرق یا جنوب باشد. در این صورت با طلوع خورشید، نور به سمت جلوی کندوها می تابد و زنبورها زودتر فعالیت روزانه را آغاز می کنند.

در مناطق بادخیز، سوراخ پرواز باید در جهت مخالف وزش باد باشد تا به خصوص در فصل زمستان باد سرد برای نوزادان و سایر زنبورها مشکلی ایجاد نکند.

عدم وجود دشمنان زنبورعسل

دشمنان طبیعی زنبور عسل شامل سار، خرس، زنبور قرمز، موریانه و مورچه می باشند که قابلیت نابودی و یا کنترل آن ها وجود ندارد. پس لازم است تا زنبورستان در جایی بنا شود که این دشمنان طبیعی وجود نداشته باشند.

پرندگان، زنبور زرد و شیخک از دشمنان زنبور عسل هستند.

نحوه استقرار کندوها در زنبورستان

محل استقرار کندوها در زنبورستان باید به گونه ای طراحی شود که زنبورهای پرواز کننده از کندوهای مختلف، مانعی در مسیر زنبورهای دیگر نباشند. به همین جهت در استقرار کندوها طرح هایی چون زیگزاگ، مربع، گروهی، موازی و … ممکن است عملی شود (شکل ۱۲).

زنبورستان در مناطق گرمسیری

زنبورعسل در حرارت 16 تا 32 درجه سانتیگراد بیشترین فعالیت را دارد. در دمای 34 تا 39 درجه سانتیگراد و 8 تا 16 درجه سانتیگراد به تدریج از فعالیت زنبورها کم می شود. در دمای کمتر از 8 و بیشتر از 39 درجه سانتیگراد، زنبورها از کندو خارج نمی شوند.

نتیجه گیری:

در مدیریت زنبورستان، برخوردار بودن زنبورها از چراگاه و آب و هوای مناسب جهت تغذیه و فعالیت زنبورها، نقش اساسی دارد. از دیگر عوامل مهم در این زمینه می توان به نژاد زنبور که موجب افزایش تولید می شود، نوع کندو و مهارت های کار در زنبورستان اشاره کرد.

علاوه بر موارد ذکرشده، شرایط و محیط زنبورستان مثل در دسترس بودن گرده فراوان، وجود منابع آب سالم که باید حداکثر تا فاصله 50 متری کندو قرار داشته باشد و بهداشت منطقه ای که کندوها در آن مستقر هستند نیز در مدیریت زنبورستان نقش مهمی دارد.

به منظور مدیریت صحیح زنبورستان، لازم است تا زنبورستان های مجاور، حداقل 6 کیلومتر از یکدیگر فاصله داشته باشند و سطح زمین زنبورستان باید حداقل 30 سانتی متر بالاتر از سطح زمین های اطراف باشد.