درباره آرتمیا این آبزی ارزشمند چه می دانید؟

تاریخ انتشار: 18 آبان 1400

آرتمیا یکی از انواع مهم و نسبتا گسترده سخت پوستان است. این موجودات از آبهای لب شور تا آبهای شور که میزان املاح آنها ممکن است تا چند برابر آب دریا باشد زندگی می کنند. اسم علمی این سخت پوست به زبان لاتین با توجه به شکل ظاهری آن، آرتمیا به معنی گوشواره آبی است.

در گزارش های تاریخی آمده است که برخی از قبایل آفریقایی، سرخ پوستان و لیبیایی ها از آن به عنوان خوراک انسان استفاده می نمودند و هم چنین محققان به این موضوع اشاره کرده اند که آبزی مذکور برای اولین بار در آبهای شور انگلستان شناسایی شده است. آرتمیای دریاچه ارومیه دارای ارزش غذایی بالایی است و در تغذیه ماهیان پرورشی کاربرد دارد.

مشخصات ظاهری آرتمیا

آرتمیا دارای مشخصات ظاهری به شرح زیر است :

طول بدن آرتمیای بالغ در گونه دو جنسی ۱۰ میلی متر و در بعضی از جمعیت های بکرزا به ۲۰میلی متر نیز می رسد.
آرتمیا دارای دو چشم مرکب پایه دار است.
این آبزی دارای بدنی کشیده، لوله گوارشی کشیده، آنتن های حسی، یازده جفت پای سینه ای است.
یک جفت چمکک عضلانی (کلاسپر)، در ناحیه سر دومین آنتن در آرتمیای نر که عامل تمایز آرتمیای تر از آرتمیای ماده است دیده می شود.
یک جفت اندام تناسلی نر در ناحیه خلفی وجود دارد.
در آرتمیای ماده وجود کیسه تخمی یا رحمی در پشت یازدهمین جفت پای سینه ای مشاهده می شود.

ژنتیک و تولید مثل در آرتمیا

آرتمیا از نظر ژنتیکی و تولیدمثل به دو شکل زیر در طبیعت دیده می شود:

١- تولیدمثل به روش جنسی: تولید مثل جنسی به دو روش تخمک گذاری و زنده زایی انجام می گیرد.

۲- تولیدمثل به روش بکرزایی

ارزش غذایی آرتمیا اورمیانا

آرتمیا اورمیانا یکی از هفت گونه شناخته شده آرتمیای دو جنسی در جهان است. ارزش غذایی آن در حد مطلوب است و دارای بیش از ۵۲ درصد پروتئین و ۴ درصد چربی است و ترکیب و میزان اسیدهای آمینه و اسیدهای چرب آن در کل چرخه زندگی در حدی است که نیازهای آبزیان آبهای شیرین را به طور کامل بر آورده می سازد.

از آن می توان مستقیما یا پس از منجمد کردن و یا خشک کردن به عنوان یک خوراک پروتئینی مغذی برای پرورش انواع ماهیان، میگوها و خرچنگ های آب شیرین استفاده نمود و یا می توان پس از غنی سازی برای پرورش ماهیان و میگوهای آب شور به کار برد.

تخم آرتمیا را در هر زمان که لازم باشد در طی ۲۴ ساعت می توان به لارو تبدیل نمود و به عنوان غذایی زنده در اختیار لارو ماهی و میگو قرار داد. در ابتدا از این موجود به عنوان غذای ماهیان آکواریومی استفاده می شد ولی بعدا با پی بردن به اهمیت آن در تغذیه لارو تازه تفریخ یافته انواع آبزیان، کاربرد آن در این زمینه به طور جدی مورد توجه قرار گرفت. به طوری که امروزه در صنعت آبزی پروری خصوصا پرورش میگو به صورت اجتناب ناپذیری با آرتمیا پیوند خورده است و آرتمیا علاوه بر اینکه یک منبع غذایی با ارزش است دارای خصوصیات و ویژگی های فراوانی است که هم برای پرورش دهنده و هم برای آبزیان بی نهایت مهم است.

موارد زیر نشان دهنده اهمیت آرتمیا در صنایع غذایی است:

• از نظر بیولوژیک آرتمیا عاری از بیماری است.

• آرتمیا برای آبزیان قابل قبول است و به راحتی توسط آبزیان دیده می شود و به سهولت شکار می شود.

• غذایی لذیذ و مطبوع برای آبزیان است و همچنین قابل هضم و مغذی است.

• از نظر مزایای آن برای پرورش دهنده نیز می توان گفت، به سهولت قابل دسترس است و قابلیت نگهداری برای مدت طولانی را دارا است، روند کشت آن بسیار آسان بوده و براحتی سیست ها ضدعفونی می شوند و مهم تر از این ها از آرتمیا می توان به عنوان حامل انواع مواد غذایی، ویتامین ها، آنتی بیوتیک ها و واکسن ها برای تغذیه آبزیان استفاده نمود.

• آرتمیا را می توان به عنوان یک منبع پروتئینی برای انسان نیز به کار برد. زیرا که نسبت اسیدهای آمینه اصلی در آرتمیا به کل اسیدهای آمینه بالاتر از مقادیری است که پزشکان علوم تغذیه برای انسان توصیه کرده اند.

• از آرتمیا می توان به عنوان خوراک دام و طیور نیز استفاده کرد. بیومس آرتمیا به کمک صنایع جانبی به خوراک قابل قبول دام و طیور تبدیل می شود.

بر طبق اطلاعات موجود با گسترش تحقیقات پیرامون آرتمیا و افزایش استفاده های متنوع از آن در آبزی پروری، مشکل کمبود سیست آرتمیا نمایان شد. امروزه تولیدات تجاری سیست آرتمیا از آرژانتین، برزیل، کلمبیا، چین و تایلند وارد بازار جهانی می شود.

اما عرضه سیست های نامرغوب باعث آشکار شدن اختلافات ارزش غذایی گونه ها و سویه های مختلف آرتمیا شد. لذا مبنای قیمت سیست آرتمیا بر مرغوبیت سیست ها از نظر ارزش غذایی خصوصا از نظر اسیدهای چرب غیر اشباع آلی، اندازه و میزان تفریق آنها بستگی دارد.

اشکال متفاوت آرتمیا برای استفاده در پرورش آبزیان

دلیل اصلی استفاده از آرتمیا اسیدهای چرب موجود در آن است که در تغذیه انواع آبزیان بسیار تاثیرگذار است. علاوه بر این آرتمیا دارای مزایای دیگری نیز است که در ادامه به آنها اشاره می شود.

سیست های پوسته زدایی شده: کوریون یا پوسته سخت روی جنین آرتمیا غیر فعال آرتمیا را می توان با مواد شیمیایی در طی پرورش پوسته زدایی جدا نمود. جنین ها در طی این عمل ضد عفونی می شوند، بنابراین هر نوع باکتری روی غلاف سیست موجود باشد از بین می رود، از خرده شدن پوسته توسط آبزی جلوگیری می شود، اندازه آنها نسبت به ناپلی کوچک بوده و پر ارزش تر است، در ضمن زمان تفریخ آنها نیز کوتاه تر می شود. این نوع آرتمیا بیشتر در پرورش مرحله پست لاروی میگوی استفاده می شود.

ناپلیوس تازه تفریخ یافته: ناپلیوس های مرحله اول و دوم لاروی آرتمیا احتمالا بیش از مراحل دیگر آرتمیا در پرورش آبزیان مورد استفاده قرار می گیرند. ارزش غذایی آنها به وجود اسیدهای چرب غیر اشباع خصوصا اسید ایکوزا پنتانوئیک (یکی از سه اسید چرب تشکیل دهنده امگا 3) مربوط است. از مزایای آن می توان به اندازه کوچک، دارا بودن مواد ذخیره فراوان، قابل رویت بودن، دارا بودن اسیدهای آمینه و دارا بودن مقادیر زیادی آنزیم های پروتئولتیک اشاره کرد. از این ناپلیوس ها می توان در پرورش و تغذیه لاروی کلیه ماهیان پرورشی و کلیه ده پایان استفاده کرد.

متاناپلیوس: به دلیل کمبود مواد غذایی ذخیره ای تا چندین سال قبل، از اهمیت کمتری برخوردار بودند ولی در سالهای اخیر با معرفی تکنیک های غنی سازی آرتمیا امروزه در سر تا سر جهان مورد استفاده قرار می گیرند. مهمترین عاملی که استفاده از آنها را محدود می کند اندازه ی بزرگ آنهاست که تغذیه توسط لارو آبزیان را مشکل می سازد.

آرتمیاهای جوان و بالغ: از مزایای آن افزایش میزان پروتئین و کاهش میزان چربی آنهاست که در پرورش میگو برای رشد و بلوغ جنسی سریع تر و در پرورش ماهیان آکواریومی استفاده می شود.

آرتمیاهای خشک و منجمد تحت سرمای شدید: بیوس آرتمیا را می توان به این طریق نگهداری کرد بدون این که تغییری در ترکیب غذایی شان به وجود آید. امروزه مصرف آن در پرورش لارو سخت پوستان و ماهیان مورد توجه قرار گرفته است.

بزرگترین تولیدکنندگان آرتمیا

امروزه آمریکا، برزیل و چین بزرگترین تولید کنندگان سیست و بیومس آرتمیا در جهان هستند و آمریکا به تنهایی ۷۰ درصد بازار جهانی آرتمیا را در اختیار دارد و سالانه میلیون ها دلار از این تجارت سود می برد. جالب اینکه کشورهای نظیر تایلند و ویتنام بدون دارا بودن زیستگاه طبیعی آرتمیا و فقط با پرورش مصنوعی آن سالانه هزاران تن بیومس و سیست آرتمیا تولید می کنند.

طلای زنده ارومیه

گونه بومی دریاچه ارومیه بر اساس ویژگی های منحصر به فردی که نسبت به سایر گونه ها در جهان دارد تحت گونه جداگانه نام گذاری شده است. آرتمیا ارومیانا یکی از هفت گونه ی شناخته شده دو جنسی در جهان است، ولی در اطراف دریاچه به صورت پارتنوژنز یا بکرزایی نیز گزارش شده است.

ارزش غذایی و پتانسیل رشد آرتمیا در دریاچه علاوه بر این که بر ظرفیت های ژنتیکی وابسته است تا حد زیادی هم به کیفیت و کمیت جمعیت فیتوپلانکتون ها مرتبط است. بر اساس مطالعات انجام گرفته توسط کارشناسان داخلی و خارجی و گزارش نهایی طرح ارزیابی ذخایر آرتمیا ارومیانا در دریاچه ارومیه میزان بیومس آرتمیا (وزن تر) ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تن و میزان بیومس سیست آرتمیا (وزن تر) ۲۰ تا ۳۰هزار تن در هر سال تخمین زده شد.

اما مشکل این جاست که در حال حاضر این آبزی ارزشمند بر اثر مشکلات ایجاد شده برای دریاچه ارومیه در معرض انقراض قرار گرفته است و به گفته مسئولان مربوطه، خشکسالی و کمبود آب بیش از ۹۰ درصد آرتمیاهای دریاچه ارومیه را در معرض نابودی قرار داده است. در کشورهایی که بازار آرتمیای جهان در اختیار آنها است، با توجه به ارزآوری این بخش از آبزی پروری، کمک به رشد اقتصاد، بدون اتکا به نفت است و حل معضل بیکاری اهمیت مطالعات انجام شده در این زمینه را گوشزد می کند.

نتیجه گیری

با توجه به ویژگی های مناسب آرتمیا در صنعت آبزی پروری که شامل هضم پذیری بالا، سهولت شکار، نگهداری طولانی مدت سیست و آسان بودن روند کشت است، از این رو پیشنهاد می شود که با توسعه مراکز تکثیر و پرورش آرتیما و بهره برداری اصولی از منابع طبیعی در زمینه صادرات این محصول، علاوه بر ارزآوری برای کشور، مورد استفاده بهره برداران و تولید کنندگان آبزیان و محصولات شیلاتی نیز قرار گیرد.