تشریح تصویری دستگاه عصبی طیور

دستگاه عصبى در تمام فعالیت هاى حیاتى بدن موجودات زنده دخالت دارد. در طیور نیز این دستگاه به عنوان رهبر بدن، در فعالیت هاى پرنده شرکت کرده و نقش کنترل کننده، تشدید کننده و یا بازدارنده را در اعمال مختلف بازى مى کند. در واقع دستگاه عصبى مسئول برقرارى و حفظ ارتباطات داخلى و خارجى و نیز سازش پرنده با محیط است.

ساختمان دستگاه عصبى طیور

سلول عصبى

سلول عصبى را نرون گویند؛ نرون ها بسیار تخصص یافته هستند و واحد ساختمانى و کارى سیستم عصبى مى باشند. هر نرون از جسم سلولى ( پریکاریون ) تشکیل شده است که یک شاخه منفرد به نام آکسون و یک یا چند شاخه ى منشعب به نام دندریت از آن جدا مى شوند. جسم سلولى حاوى هسته سلول عصبى مى باشد. آکسون باعث انتقال تحریک از جسم سلولى مى شود.

بافت هاى عصبى سیستم عصبى مرکزى علاوه بر نرون ها حاوى سلول هاى پشتیبان نیز هستند. این سلول ها به تغذیه نرون ها کمک مى کنند.

دستگاه عصبى طیور از نظر ساختمانى و عمل از دو بخش سیستم عصبى مرکزى و سیستم عصبى محیطى تشکیل شده است.

سیستم عصبى مرکزى (CNS) : این قسمت از دستگاه عصبى شامل مغز و نخاع مى باشد که ساختمان هاى بسیار تخصص یافته اى هستند و بطور کامل در داخل محفظه ى استخوانى ( جمجه و ستون مهره ) محافظت شده و جاى گرفته اند.

مغز : مغز تقریباً بطور کامل از بافت عصبى تشکیل شده است. حفره مرکزى مغز با مایع مغزى – نخاعى پر شده و به کانال مرکزى نخاع متصل مى باشد. اطراف حفره مرکزى بخش هایى از ماده سفید وجود دارند و بخش خارجى مغز و نخاع عمدتاً از ماده خاکسترى تشکیل شده است. ماده خاکسترى مغز و نخاع از نرون هاى بدون میلین تشکیل مى شوند و ماده سفید از نرون هاى میلین دار بوجود مى آیند. مغز مرکز اصلى کنترل فعالیت ارادى و بسیارى از فعالیت هاى غیر ارادى مى باشد.

سه بخش اصلى مغز، عبارتند از مغز پیشین (مخ)، مغز میانى، مغز پسین

مخ از دو نیمکره راست و چپ تشکیل شده است. لایه خارجى مخ قشر مخ مى باشد.

مغز پیشین، براى کنترل جامع سیستم عصبى خودکار و چندین غدد درون ریز مى باشد.

مغز میانى ناحیه پیچیده اى است که تحریکات بینایى و شنوایى را مى گیرد. آن ها را هماهنگ کرده و واکنش هاى محیطى و حرکتى مانند واکنش دفاعى را کنترل مى کند.

مؤثرترین نقطه براى تولید صوت در مغز میانى واقع شده است.

مغز پسین مخچه را در بر گرفته است.

مخچه، بصل النخاع ، تالاموس و هیپوتالاموس سایر مراکز عصبى مى باشند.

مخچه اندام مرکزى براى همزمانى حرکات عضلانى و برقرارى تعادل بدن پرندگان مى باشد. توجه داشته باشید که مخچه در پرندگان رشد زیادى دارد.

بصل النخاع آخرین قسمت تنه ى مغز مى باشد و مغز میانى را به نخاع متصل مى کند. بصل النخاع تعدادى از دستگاه هاى بدن را کنترل مى کند که اهمیت اساسى دارند از جمله:

1. دستگاه تعادلى بدن.
2. دستگاه تنفس
3. دستگاه گردش خون
4. حرکاتى که به گرفتن، آماده کردن و انتقال غذا مربوط مى شود.

تالاموس بین مغز پیشین و مغز میانى قرار دارد. هیپوتالاموس در ناحیه شکمى تالاموس قرار دارد. هیپوتالاموس، مرکز اصلى مغز پیشین براى کنترل سیستم عصبى خودکار و چندین غده درون ریز مى باشد. ارتباطى مهم بین هیپوتالاموس و هیپوفیز در پرندگان وجود دارد که در بخش غدد به طور کامل مورد بررسى قرار مى گیرد.

در تصویر بالا تفاوت های مغز پرنده و پستانداران را مشاهده مى کنید. اختلاف مغز پستانداران و پرندگان در رشد زیاد قسمت بینایى و مخچه به نسبت وزن بدن در مغز طیور مى باشد. همچنین در طیور غده پینه ال اهمیت دارد که در پیمانه نهم بررسى خواهد شد. در پستانداران بر خلاف پرندگان مرکز حرکتى قشر مخ رشد بیشترى دارد.

نخاع : نخاع از جلو به بصل النخاع متصل است و تا آخرین قسمت استخوان ستون مهره ها ادامه دارد.

نخاع نیز مانند مغز مرکز پردازش و تقویت پیام ها است. از طرف دیگر نخاع وسیله ى ارتباط بین مغز و بدن محسوب مى شود. ترتیب قرار گرفتن ماده خاکسترى و سفید در نخاع بر عکس مغز است. بدین ترتیب که ماده سفید نسبت به ماده خاکسترى در بیرون قرار گرفته است. ارتباط بین نخاع و بافت هاى بدن از طریق اعصاب نخاعى انجام مى شود.

اعصابى که از ناحیه پشتى نخاع خارج مى شوند عمدتاً حسى هستند. اعصاب خارج شده از ناحیه شکمى اعصاب حرکتى مى باشند. اعصاب حسى، احساسات مختلف مثل فشار، گرما، سرما و… را به مراکز عصبى نخاع و مغز انتقال مى دهند و اعصاب حرکتى پیام هاى مغز و نخاع را به عضو مى برند.

سیستم عصبى محیطى ( PNS ) : سیستم عصبى محیطى قسمت هایى از سیستم عصبى به جز مغز و نخاع مى باشد که از اعصاب مغزى و نخاعى که از مغز و نخاع خارج شده اند تشکیل شده است و تعداد زیادى غده و شبکه هاى عصبى که در ارتباط با سیستم عصبى خودکار مى باشند، را شامل مى شود.

اعصاب کاسه سر ( ۱۲ جفت )، اعصاب نخاعى ( شامل اعصاب نخاعى بازویى، کمرى، خاجى و انتهایى ) و سیستم عصبى خودکار قسمت هاى مختلف سیستم عصبى محیطى مى باشند.

۱۲ جفت عصب سرى به ترتبیب از ۱ تا ۱۲ شماره گذارى شده اند. این اعصاب شامل سه گروه عصب هاى اندام هاى حسى، عصب هاى احشایى و اعصاب حرکتى مى شوند. مهم ترین عصب این گروه عصب شماره ۱۰ یا عصب واگ مى باشد.

فیزیولوژى دستگاه عصبى

نرون یا سلول عصبى، عامل منتقل کننده اطلاعات است. هر نرون در تماس با نرون هاى دیگر مى باشد به نحوى که قسمتى از شبکه ى عظیم و به هم پیوسته سیستم عصبى را تشکیل مى دهد. محل اتصال نرون با نرون دیگر را سیناپس مى گویند. براى انتقال اطلاعات، جریان عصبى باید از یک نرون به نرون دیگر عبور کند که این اتفاق با اتصال آکسون یا دندریت هاى یک سلول عصبى به آکسون یا دندریت هاى سلول عصبى بعدى امکان پذیر مى شود.

سیستم عصبى خودکار : این سیستم، اعصاب ماهیچه هاى صاف و قلبى، غده هاى بدن، رگ هاى خونى و ماهیچه هاى اسکلتى را تأمین مى نماید. سیستم عصبى خودکار به دو زیر مجموعه اصلى، سمپاتیک و پارا سمپاتیک تقسیم بندى مى شوند.

عصب سمپاتیک در طیور از رشته هاى عصبى تشکیل شده است که از طریق شاخه هاى شکمى نخاع را ترک و به تنه هاى سمپاتیکى که به موازات ستون مهره ها قرار دارد وارد مى شوند و سپس در اندام هاى بدن توزیع مى شوند. تمام اعصابى که از تنه ى سمپاتیک منشأ نمى گیرند متعلق به سیستم عصبى پاراسمپاتیک مى باشند. آن ها نیز به همان اندام و بافت هایى عصب مى دهند که عصب هاى سمپاتیک عصب دهى مى کنند.

غالباً هر دوى این اعصاب روى اعضاى بدن تأثیر گذاشته و باعث تنظیم عمل و عکس العمل آن ها نسبت به عوامل مختلف محیطى مى شوند. در بیان کلى مى توان گفت که این دو سیستم کارهاى متضادى روى اندام ها انجام مى دهند. مانند افزایش یا کاهش جریان خون به یک اندام که باعث تنظیم واکنش پرنده به محیط اطراف مى شود.

پردازش پیام هاى عصبى : پاسخ به محرک ها دقیقاً مطابق مثال فوق صورت مى گیرد. هرگاه غذا ( محرک ) وارد دهان شود اعصاب حسى پیام را به مراکز مغزى نُخاعى برده و در آن محل موضوع بررسى مى شود و از طریق اعصاب حرکتى پیامى براى عضو هدف ( در این مثال غدد بزاقى ) مى فرستد و آن را وارد به عکس العمل ( ترشح بزاق ) مى نماید. بنابراین در هر عمل انعکاسى، پنج قسمت شرکت دارند:

1. عضو گیرنده
2. اعصاب حسى
3. محل هاى پردازش ( بصل النخاع )
4. اعصاب حرکتى
5. اندام یا عضو حرکتى