بز نجدی بز بومی خوزستان

بز نجدی از جمله بزهای بومی مناطق جنوب غربی ایران (از بزهای بومی خوزستان) دارای تولید شیر نسبتا خوبی می باشد و معمولا در خانه ها نگهداری می شود و خوراک آن از پسمانده نان و غذا و نیز از مراتع فقیر اطراف شهرها و گاها از زباله های منازل تأمین می گردد.

جمعیت بز در ایران بر اساس اعلام مرکز آمار حدود ۲۵ میلیون رأس در سال ۱۳۹۰ برآورد گردیده و تراکم آنها بیشتر در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری است. در ایران به گونه های بز مرغز، خلخال، ماکوئی، خراسانی، سراوانی، سیستانی، بلوچی و نجدی می توان اشاره نمود.

راندمان شیر در بزها در یک دوره شیرواری به طور متوسط ۸ تا ۱۵ برابر وزن بدن آنهاست که گاهی حداکثر به ۳۶ برابر نیز می رسد. این مقدار نسبت به تولید شیر در گاوهای بومی که ۸-۵ برابر وزن خود شیر می دهند به معنی حداکثر استفاده از غذایی است که در اختیار بزها قرار می گیرد.

بز نجدی از جمله بزهای بومی مناطق جنوب غربی ایران (از بزهای بومی خوزستان) دارای تولید شیر نسبتا خوبی می باشد و معمولا در خانه ها نگهداری می شود و خوراک آن از پسمانده نان و غذا و نیز از مراتع فقیر اطراف شهرها و گاها از زباله های منازل تأمین می گردد. با توجه به هزینه پایین نگهداری، از تولید شیر و گوشت نسبتا خوبی برخوردار است. نگهداری این بز بعنوان کار جنبی بزداران بوده و معمولا محصولات آن جهت کمک به مخارج خانواده و تأمین نیازهای آنها مورد استفاده قرار می گیرد. شایان ذکر است که در سالهای اخیر تلاقی گری شدیدی بین این بز و بزهای تالی، پاکستانی و بز محلی (بز موبلند) استان خوزستان، انجام شده و بدلیل تیپ و هیکل بزرگ آنها و نیز تولید گوشت بیشتر مورد استقبال تعدادی از بزداران قرار گرفته است. نتیجه این تلاقی گری ها در آینده ای نزدیک ممکن است موجب انقراض بز نجدی شده و زنگ خطری است که باید به هر شکل ممکن، از انقراض این ذخیره ژنتیکی جلوگیری و جهت خالص سازی این بز اقدام شود.

حوزه پراکنش بزنجدی

قسمت عمده پرورش بز نجدی از دامنه های جنوبی رشته کوه های زاگرس از مناطق شرقی و مرکزی خوزستان آغاز و تا سواحل خلیج فارس ادامه دارد. حوزه پرورش و نگهداری بز نجدی غالبا در استان خوزستان بوده ولی بندرت ممکن است در دیگر مناطق نیز یافت شود. ارتفاع این مناطق از ۶ متر از سطح دریا شروع شده و تا ۱۵۰ متر ادامه دارد. این مناطق دارای زمستانهای معتدل و تابستانهای گرم و طولانی می باشند و درجه حرارت در طول سال از صفر درجه سانتیگراد در ماه های سرد تا حدود ۵۰ درجه سانتیگراد در تابستان متغیر است. میانگین جمعیت گله های بز نجدی بین ۷ تا ۲۳ رأس است. بز نجدی بر خلاف دیگر بزهای محلی، توان راهپیمایی و کوچ در مسافتهای طولانی را ندارد. به همین دلیل این بز در بین گله های عشایر کوچ رو بندرت یافت می گردد و در گله های گوسفند در حال کوچ و چرای مداوم که از بز بعنوان جلودار گله استفاده می گردد، غالبا اثری از بز نجدی به چشم نمی خورد و بطور معمول آن را در مناطق شهری و در خانه ها به شکل سنتی نگهداری و پرورش می دهند. جهت تغذیه این دام علاوه بر تغذیه دستی، از مراتع حاشیه شهر (با فاصله حداکثر ۲-۳ کیلومتر) نیز استفاده می شود.

صفات ظاهری بز نجدی

بز نجدی دارای رنگهای سفید شیری، کرم، نخودی، آهویی، قهوه ای روشن تا قهوه ای تیره بوده اما رنگ غالب گله ها عموما از آهویی تا قهوه ای می باشد. معمولا یک نوار تیره رنگ در پشت کمر از ابتدای گردن تا ناحیه دم مشاهده می گردد. همچنین در انتهای پوزه و انتهای دست و پای این دام و گاهی دو طرف صورت و اطراف حدقه چشم، تیره تر از رنگ بدن دیده می شود.

بز نجدی دارای سری نسبتا کوچک و پوزهای ظریف کوتاه و پیشانی صاف بوده و گوش های متوسط نیمه افتاده به طرف جلو و در مواردی دارای نیم گوش است. همچنین دارای گردنی ظریف و کشیده بوده که با زاویه ای کوچک به بدن متصل می گردد. پشت کمر آن مسطح و کم عرض است. بز نجدی دارای دست و پایی نسبتا کوتاه و ظریف می باشد که وجه تمایز آن نسبت به بز پاکستانی است. در گله های بز نجدی به ازاء هر ۵ یا ۶ راس ماده یک راس نر وجود دارد. اغلب جفتگیری ها از اوایل بهار تا اواخر پاییز بطول می انجامد. بنابراین فصل زایش معمولا از ابتدای پاییز الی نیمه بهار خواهد بود. معمولا زایمان تک قلو در شکم اول و در شکم های بعدی دوقلو و سه قلو مشاهده می گردد. اولین فحلی بعد از زایمان در گله های بز نجدی بین ۶۰ الی ۱۲۰ روز است. بز نجدی در هر سال تقریبا ۲ بار زایمان می نماید. بطور دقیق تر می توان گفت میانگین به دست آمده جهت دو زایمان ۳۸۰ روز می باشد. طول دوره آبستنی از ۱۴۷ تا ۱۵۳ روز متفاوت می باشد.

افزایش وزن و سرعت رشد بزغاله ها

میانگین وزن بزغاله ها در دوره رشد از تولد تا یک سالگی مطابق جدول زیر است.

پرواربندی

بز نجدی، بز شیری بوده، دارای جثه نسبتا کوچک که قدرت پروار شدن آن کم است، اما اکثر بزداران معمولا بزغاله های نر نجدی خود را پس از شیرگیری از سن ۵ ماهگی به بعد پروار می نمایند. میانگین طول دوره پرواربندی ۱۳۸ روز بوده و غالبا در فصل پاییز انجام می گیرد. میانگین اضافه وزن یک دوره پرواربندی در بزغاله های بز نجدی 6.09 ± 10.9 کیلوگرم و اضافه وزن روزانه 44 ± 80 گرم می باشد. میانگین وزن بز ماده بالغ 26.7 و بز نر بالغ 33.75 کیلوگرم می باشد. این میانگین وزنی پس از سن بلوغ یعنی یک سالگی تا پایان ۴ سالگی می باشد.

ضرایب باروری، دوقلوزایی، زایش، بزغاله گیری

زایمان بهاره از اسفند آغاز گردیده و تا اوائل خرداد ماه ادامه می یابد در صورتی که زایمان پاییزه از شهریور ماه تا نیمه آبان می باشد. نتایج بدست آمده از ضرایب باروری، زایش، دوقلوزایی و بزغاله گیری در بز نجدی (جدول زیر) بسیار خوب است ولی تلفات در بزغاله نجدی نیز در هر فصل از سال 33.66 درصد است. درصد تلفات به عوامل مختلفی از جمله عدم مقاومت این بز به سرما، مرگ و میر در زایمان و نیز ضربات مکانیکی بستگی دارد. ساعت زایمان در شبانه روز و کنترل زایمان ها نیز از جمله عواملی هستند که در کاهش تلفات نقش مؤثری دارند.

• ضریب باروری به تعداد بزهای ماده ی آبستن به تعداد کل بزهای ماده ای که در سال جفتگیری نموده اند.
• ضریب زایایی (زایش) – تعداد بزغاله متولده شده (زنده – مرده – سقطی) به تعداد بز حاضر در جفتگیری

شیر بز نجدی

بز نجدی یکی از بزهای شیری کشور محسوب شده، از نظر تولید شیر از بزهای برتر بشمار می آید و علیرغم شرایط نامناسب تغذیه، مدیریت و بهداشت، توانایی تولید شیر قابل توجهی دارد. در فصل بهار تولید شیر بز نجدی تا ۹٪ درصد بیشتر از سایر فصول سال می باشد. میانگین سن از شیرگیری بزغاله ها ۱۲۵ روز است.

رکورد تولید شیر

راندمان پنیردهی شیر بز نجدی و ترکیبات آن

به ازاء مصرف 5.43 کیلوگرم شیر، یک کیلو پنیر تولید می گردد. میانگین درصد پروتئین پنیر حاصل از شیر بز نجدی 12.71 و چربی آن 11.54 درصد بر اساس ماده خشک می باشد.

نکته

راندمان پنیر دهی: مقدار شیر مصرفی برای تولید یک کیلو پنیر

درصد تولید پنیر: مقدار تولید پنیر به ازاء مصرف صد کیلو شیر

نتیجه گیری کلی

با توجه به خصوصیات و توانایی های این دام در تولید شیر و قانع بودن در مصرف خوراک و نیز استفاده از خوراک نامرغوب و پایین بودن هزینه نگهداری این دام و از طرفی سازگاری آن به هوای گرم خوزستان، پیشنهاد می گردد دامداراتی که در گله های کوچک و بزرگ به نگهداری دام مبادرت می کنند این بز را انتخاب نمایند، زیرا على رغم مصرف خوراک کم و نامرغوب، تولید شیر نسبتا خوبی دارد همچنین از درصد دو قلوزایی بالایی نیز برخوردار است.

نکته مهم اینکه مروجان و دامداران عزیز از تلاقی گری این بز با بزهای دیگر از جمله بزهای پاکستانی و بز سیاه مو بلند لری جدا اجتناب نمایند. زیرا با دورگ گیری بدون برنامه لطمات جبران ناپذیری بر صفات مثبت تولیدی این دام (از جمله تولید شیر) وارد می گردد.

منبع: سازمان جهاد کشاورزی استان خوزستان

نوشته قبلی

اکالیپتوس کامالدولنسیس درختی ارزشمند برای زراعت چوب

نوشته بعدی

بیماری تب هموراژیک کریمه کنگو