مزرعه نو | مرجع آموزشی کشاورزی ، دام و طیور ، آبزی پروری و منابع طبیعی و…
یکی از جنبه های با ارزش نشخوار کنندگان استفاده آن ها از مواد غذایی کم ارزش از قبیل پس مانده فرآورده های گیاهی و حیوانی است که غالبا دارای فیبر زیادی می باشند. باگاس که یکی از محصولات فرعی گیاه نیشکر است که از این گونه مواد کم ارزش می باشد. کشت نیشکر در خوزستان سابقه ای طولانی دارد و به عقیده برخی از مورخان اتلاق کلمه خوزستان بر این ناحیه به دلیل وفور تولید شکر بوده است. تولید سالیانه باگاس در دو کشت و صنعت هفت تپه و کارون بالغ بر 2170000 تن می باشد.
استفاده از باگاس به صورت غنی نشده در تغذیه نشخوار کنندگان به دلیل الیاف زیاد آن و میزان پروتئین خام و قابلیت هضم پایین، محدود می باشد. جهت بهبود ارزش غذایی و استفاده بیشتر از این منبع خوراکی خشبی، می توان از روش های مختلف غنی سازی استفاده کرد. آزمایش حاضر جهت بررسی تاثیر سطوح مختلف استفاده از باگاس غنی شده با اوره به همراه ملاس، در جیره غذایی، روی میزان و ترکیبات شیر تولیدی گاومیش های شیرده، در شرایط روستایی انجام شد.
تاریخچه باگاس
نیشکر گیاهی دائمی از تکه لپه ای ها و از خانواده علف ها یا غلات و از جنس ساکاروم می باشد. این گیاه دارای ساقه های بلند و توپر و بند بند می باشد. دوره رشد آن از فروردین تا مهرماه می باشد. و در ماه های تابستان رشد روزانه نیشکر گاهی به حدود 4 سانتی متر در روز می رسد. درصد مواد قندی آن 11-10 درصد است. برای کشت نیشکر از قلمه آن استفاده می شود. جهت کاشت آن، قلمه ها را به طور افقی درون شیارهای مزرعه قرار می دهند و سپس روی آن را خاک به ارتفاع 5-3 سانتی متر می پوشانند.
فصل برداشت نیشکر از مهرماه شروع و حداکثر تا فروردین ماه ادامه می یابد. محل ذخیره قند در فاصله بین گره ها و در قسمت وسط ساقه تشکیل و ذخیره می شود. در طی مراحل تولید شکر، ابتدا نیشکر از سطح مزرعه برداشت شده و در محل کارخانه پس از شسته شدن برای خرد کردن و عصاره گیری به آسیاب منتقل می شود. در قسمت آسیاب حدود 92 تا 94 درصد از قند موجود در نیشکر استخراج می گردد. عصاره به دست آمده جهت تولید شکر وارد خط تولید می شود. باگاس یا تفاله نیشکر محصولی است که بعد از عصاره گیری نیشکر به دست می آید. باگاس در تهیه خمیر کاغذ، مقوا، فیبر و نئوپان کاربرد دارد. همچنین به عنوان سوخت در تولید برق و تولید بخار در بویلرها، بهبود خاک و خوراک دام به کار می رود.
باگاس پس از عصاره گیری نیشکر به صورت قطعات ریز تراشه چوب به دست می آید و به رنگ زرد روشن است. ترکیبات موجود در باگاس به طور متوسط شامل 50 درصد الیاف، 47/7 درصد رطوبت و 2/3 درصد مواد جامد محلول است. باگاس دارای حدود 16 درصد لیگنین بوده و قابلیت هضم آن پایین است. همچنین مقدار پروتئین خام آن نیز خیلی کم و حدود 2 درصد است.
انواع الیاف موجود در باگاس
- سلول های استوانه ای سخت که دارای دیواره های محکم خارجی و بافت آوندی می باشند این سلول ها الیاف حقیقی نامیده می شوند.
- سلول های با شکل نامنظم و دیواره های نازک که معمولا در قسمت های میانی ساقه نیشکر قرار دارند و به نام پیت معروف هستند (مغز نیشکر).
تحقیقات نشان داده که باگاس را به عنوان قسمت خشبی جیره می توان به میزان 15-10 درصد در جیره های حاوی کنسانتره زیاد مصرف نمود و مصرف بیش از این مقدار اثر محدود کننده روی تولید می گذارد که این مسئله را می توان به پایین بودن هضم آن (35 تا 38 درصد) نسبت داد. در میان روش های گوناگون غنی سازی استفاده از ترکیبات قلیایی به دلیل اقتصادی و سادگی استفاده بیشتر رواج یافته است. اوره یک منبع مفید آمونیاک برای غنی سازی مواد لیگنوسلولزی و افزایش ارزش غذایی آن ها است و در عین حال اوره یک منبع معادل ازت غیرپروتئینی در جیره نشخوار کنندگان است و موجب افزایش مصرف مواد علوفه ای دارای کیفیت پایین می شود.
روش تهیه باگاس غنی شده با اوره
تهیه محلول اوره: جهت غنی سازی به ازای هر یک هزار کیلوگرم باگاس تازه، مقداری از مخلوط 25 کیلوگرم کود اوره با 15 لیتر آب استفاده می شود. برای این منظور ابتدا مقدار اوره لازم را وزن کرده و در 25 لیتر آب به طور کامل حل می کنیم. ماده خشک باگاس تازه حدود 50 درصد و مقدار استفاده از اوره برای غنی سازی 5 درصد براساس ماده خشک می باشد. محلول اوره را می توان بر اساس ظرفیت سیلو و یا مقدار باگاس حمل شده به دامداری تهیه کرد.
غنی سازی باگاس: باگاس تازه را از کشت و صنعت ها تهیه و به محل دامداری منتقل می شود. باگاس را به طور یکنواخت در کف سیلو در لایه هایی با قطر تقریبی 10 سانتی متر پهن کرده و توسط آب پاش دستی و یا سم پاش محلول اوره روی باگاس پهن شده پاشیده می شود. همین کار برای لایه های بعدی تکرار شده و در نهایت پس از اتمام کار روی سیلو با یک لایه پلاستیکی پوشانده می شود. مدت زمان سیلو کردن 3 هفته در نظر گرفته می شود. پس از گذشت این مدت باگاس غنی شده آماده مصرف است.
روش مصرف باگاس غنی شده: هنگام مصرف باگاس غنی شده مقدار 3 درصد ملاس به باگاس غنی شده اضافه شده و با آن مخلوط می شود. اضافه کردن ملاس هم موجب خوش خوراکی باگاس غنی شده می شود. و هم مقدار انرژی آن را افزایش می دهد. به ازای هر یک هزار کیلوگم باگاس غنی شده تازه مقدار 30 کیلوگرم ملاس را وزن کرده و با 60 لیتر آب حل کرده و توسط آب پاش روی باگاس غنی شده پاشیده شده و با آن مخلوط می شود.
قبل از مصرف جهت خوش خوراکی و تامین انرژی مقدار 3 درصد ملاس (بر اساس ماده خشک) به باگاس غنی شده افزوده شد. به دلیل اینکه ممکن است بوی آمونیاک باعث کاهش مصرف خوراک گردد توصیه می شود باگاس غنی شده ای را که ملاس به آن افزوده شده است، یک شبانه روز در هوای آزاد قرار داده، و سپس مصرف شود.
مقدار مصرف باگاس غنی شده: می توان باگاس غنی شده با اوره و ملاس را به مقدار 23/5 درصد جیره یا حدود 3/6 کیلوگرم بر اساس ماده خشک و یا حدود 7/2 کیلوگرم بر اساس وزن تازه سیلاژ غنی شده باگاس در جیره غذایی گاومیش های شیرده استفاده کرد.
نتایج آزمایشات انجام شده: آزمایشی به صورت مشارکت مردمی و با استفاده از 16 راس گاومیش شیرده تازه زا و در قالب یک طرح کاملا تصادفی با 4 تیمار و 4 تکرار به مدت 5 ماه انجام شد. تیمارها شامل درصد های صفر، 40، 20 و 60 باگاس غنی شده با اوره و ملاس بوده که جایگزین بخش علوفه ای جیره شد. تغذیه گاومیش ها به صورت انفرادی و جیره ها بر اساس جداول استاندارد تهیه شدند. رکورد گیری های انجام شده شامل تولید شیر روزانه، درصد های چربی، پروتئین و ماده خشک شیر بودند.
نحوه ریختن محلول اوره توسط آب پاش روی باگاس در سیلو
سیلاژ باگاس غنی شده پس از اضافه کردن ملاس
جدول ترکیبات شیمیایی و مواد مغذی باگاس قبل و بد از غنی سازی
| باگاس | انرژی * | پروتئین خام % | الیاف خام % | عصاره عاری از ازت % | خاکستری % | کلسیم % | فسفر % |
| قبل از غنی سازی | 1/51 | 1/90 | 49 | 0/40 | 7/90 | 0/74 | 0/07 |
| بعد از غنی سازی | 1/70 | 6/21 | 51 | 0/54 | 2/16 | 0/71 | 0/066 |
*انرژی قابل متابولسیم (مگاکالری در کیلوگرم)
جدول اجزا و ترکیبات شیمیایی و مواد مغذی کنسانتره مصرفی
| ماده غذایی | % کنسانتره | پروتئین خام % | انرژِی | کلسیم % | فسفر % |
| جو (دانه) | 45 | 4/95 | 1/48 | 0/023 | 0/171 |
| کنجاله تخم پنبه | 25 | 9/10 | 0/70 | 0/050 | 0/260 |
| سبوس برنج | 20 | 2/40 | 0/53 | 0/016 | 0/340 |
| تفاله خشک | 8 | 0/64 | 0/24 | 0/049 | 0/018 |
| مکمل | 1 | _ | _ | _ | _ |
| نمک | 1 | _ | _ | _ | _ |
| جمع | 100 | 17/09 | 2/95 | 0/187 | 0/779 |
*انرژی قابل متابولسیم (مگاکالری در کیلوگرم)
جدول ترکیبات و مواد مغذی جیره های غذایی در تیمارهای مختلف
| تیمار ترکیبات و مواد مغذی | اول (شاهد) | دوم 20% | سوم 40% | چهارم 60% |
| یونجه خشک (درصد جیره) | 26/14 | 26/14 | 26/14 | 26/14 |
| کنسانتره (درصد جیره) | 34/64 | 34/64 | 34/64 | 34/64 |
| کاه گندم (درصد جیره) | 39/22 | 31/37 | 23/53 | 15/69 |
| باگاس غنی شده (درصد جیره) | 0 | 7/85 | 15/69 | 23/53 |
| انرژی متابولیسمی (Mcal/kg) | 33/41 | 33/66 | 33/87 | 34/10 |
| پروتئین خام (گرم) | 1721/77 | 1753/09 | 1809/25 | 1815/73 |
| کلسیم (گرم) | 70/71 | 77/07 | 83/43 | 89/79 |
| فسفر (گرم) | 53/09 | 53/28 | 53/47 | 53/66 |
جدول نتایج مقایسات میانگین های مقدار تولید و ترکیبات شیر
| تیمار – صفت | تولید شیر (کیلوگرم) | چربی ( درصد) | پروتیین شیر (درصد) | ماده خشک شیر (درصد) |
| اول (شاهد) | 7/945 | 7/297 | 4/200 | 18/33 |
| دوم (20%) | 8/057 | 7/957 | 4/105 | 18/552 |
| سوم (40%) | 7/907 | 7/587 | 4/097 | 18/427 |
| چهارم (60%) | 9/01 | 7/405 | 4/140 | 18/515 |
نتایج نشان داد که بین تیمارهای اول تا چهارم که به ترتیب صفر، 20، 40، 60 درصد باگاس غنی شده در جیره غذایی جایگزین کاه شده بود از نظر تولید شیر روزانه اختلاف معنی داری وجود ندارد. با توجه به کل ماده خشک مصرفی، بیشترین میزان باگاس غنی شده مصرفی در تیمار چهارم بود که 23/5 درصد کل جیره را تشکیل میداد و نتایج نشان داد که مصرف این مقدار اثر سوئی روی تولید شیر و ترکیبات آن نداشته است. نتایج این آزمایش نشان داد که با استفاده از عمل غنی سازی، به همراه تامین منبع انرژی سهل الوصول، می توان مقدار مصرف باگاس را افزایش داد. احتمالا این افزایش مصرف، ناشی از بهبود قابلیت هضم باگاس، در اثر عمل غنی سازی بوده است.
