مزرعه نو | مرجع آموزشی کشاورزی ، دام و طیور ، آبزی پروری و منابع طبیعی و…
مکانیزاسیون کشاورزی بر خلاف تصور عامیانه ای که در مورد آن وجود دارد تنها شامل استفاده از ماشین در کشاورزی نیست. استفاده از ماشین گام اول مکانیزه کردن کشاورزی است. علاوه بر مسائل مهم فنی، اقتصادی، فرهنگی و غیره که در طراحی، انتخاب و کاربرد یک ماشین بایستی مد نظر قرار گیرد، مدیریت استفاده از ماشین که شامل موارد ایمنی نیز می شود از موارد مهم مکانیزاسیون صحیح کشاورزی به شمار می رود. تاکنون برنامه های مدون و مشخصی جهت رعایت مسائل ایمنی در طراحی، ساخت و کاربرد ماشین های کشاورزی در کشور ما ارائه نشده است و نوشتار حاضر که قطعا کامل نبوده و دارای کاستی هایی می باشد، گام کوچکی است جهت جدی گرفتن ایمنی در استفاده از ماشین های کشاورزی.
تعریف ایمنی
واژه ایمنی از حیث لغت و کاربرد به معنی «حفاظت» و «نگهداری» از ریشه «امنیت» و «امن» می باشد. به طور کلی در صنعت، پیش گیری از سوانح را ایمنی می گویند. این لغت در مورد هر دستگاهی که کار با آن احتمال سانحه را به همراه دارد به کار برده می شود. برای کار کردن با ماشین ها و تجهیزات مختلف «نکات ایمنی» خاصی باید مورد توجه قرار گیرند این نکات در هر کشور به عنوان « مقررات ایمنی» تنظیم شده و به مورد اجرا گذاشته می شوند.
اشخاصی که خود را بی نیاز از رعایت مقررات ایمنی می دانند باید توجه داشته باشند که ممکن است روزی دچار عواقب این تفکر شوند. بنابراین علاج واقعه را قبل از وقوع باید کرد.
این مطلب که همیشه شخص مصدوم مقصر نیست شاید درست باشد ولی درد حاصل از سانحه را همیشه خود مصدوم به تنهایی تحمل خواهد کرد. برخی افراد با سهل انگاری زندگی خود و دیگران را به خطر می اندازند. مقررات ایمنی، مربوط به هر دستگاهی که باشد بایستی در اختیار کاربر قرار گرفته و کاربران موظف به مطالعه دقیق و کاربرد آن هستند. سهل انگاری و عدم توجه به مقررات و توصیه ها نه تنها برای خود شخص مخاطراتی را ایجاد می کند بلکه برای همکاران، افراد خانواده و حتی اجتماع نیز عواقب زیان باری خواهد داشت.
امروزه کشاورزی با استفاده از ماشین ها و ادوات زیادی انجام می شود که هر یک از این ماشین ها مقررات ایمنی خاص خود را دارند. در دنیا استانداردهای خاصی برای تولید ماشین ها و ادوات وجود دارد که از جمله آن ها استانداردهای ایمنی می باشد. سازندگان ماشین ها و ادوات کشاورزی نیز مانند سایر صنایع مکلف به اجرای قوانین ایمنی می باشند و عدم اجرای این مقررات پیگردهای قانونی به دنبال خواهد داشت. متاسفانه در کشور ما به دلیل نبود قوانین و استانداردهای مشخص با رعایت نکردن قوانین موجود، ماشین ها و ادوات کشاورزی زیادی بدون رعایت موارد ایمنی، تولید می شوند.
با توجه به پایین بودن آگاهی کاربران درباره ایمنی، رعایت ایمنی در تولید، آموزش روش های ایمن استفاده از ماشین ها و ادوات و ترویج مسائل ایمنی در بین کشاورزان ایرانی گام بلندی است که باید برداشته شود. برای شروع باید به خاطر داشت که:
* احتیاط بزدلی و حماقت شجاعت نیست *
نکات ایمنی که باید در هنگام کار با ماشین های کشاورزی رعایت کرد بسیار زیاد می باشند. در کتاب های مختلف، که راجع به کارکرد ماشین ها نگاشته شده اند یا در راهنمای استفاده از هر ماشین، که هنگام خریداری آن از طرف کارخانه به خریدار داده می شود، نکات ایمنی ماشین گوشزد شده است، اما تاکنون ایمنی کاربرد ماشین های کشاورزی به عنوان یک کتاب یا برنامه آموزشی وسیع و مدون در هیچ کجای کشور ماجدی گرفته نشده است.
ایمنی شامل سلامت ماشین مورد استفاده و شخصی که از ماشین استفاده می کند و افراد دیگری که در محل کار ماشین مشغول به کار یا زندگی هستند، می شود. نکات مربوط به ایمنی ماشین بسیار زیاد بوده و از حوصله ی این بحث خارج است. این نکات در کتاب های مختلف فنی که راجع به عملکرد ماشین های کشاورزی نوشته شده اند و همچنین در راهنمای استفاده از ماشین ها به اندازه ی کافی آورده شده است.
در ایران ایمنی استفاده از ماشین های کشاورزی هرگز به عنوان یک علم و قانون جدی گرفته نشده و به علت پایین بودن سطح سواد و آگاهی کاربران رعایت نکردن مسائل ایمنی به صورت یک فرهنگ درآمده است. این فرهنگ به علت نداشتن آگاهی و یا سودجویی در بین سازندگان نیز گسترش یافته است. به عنوان مثال محور انتقال نیرو و یا تجهیزات دیگر انتقال توان از قبیل تسمه، زنجیر و چرخ دنده گاهی دارای محافظ نمی باشند. برای برخی ماشین های دیگر هر چند که حفاظ را در نظر گرفته اند اما با کم توجهی کشاورزان روبرو شده و هرگز استفاده از محافظ محور جدی گرفته نمی شود. در این نوشته، موارد مهم ایمنی در استفاده از سمپاش ها آورده شده است.
آمار نشان می دهد ۷۵ درصد از تصادفات و اتفاقات ناگوار، ناشی از اطلاع نداشتن و در نظر نگرفتن موارد ایمنی کار با ماشین ها می باشد. با رعایت نکات ایمنی کار با ماشین های کشاورزی می توان تا حد زیادی از حوادث ناگوار جلوگیری نموده و عمر مفید ماشین ها را نیز بالا برد. سوانح ناشی از ماشین های کشاورزی به دلیل عدم دسترسی سریع و مناسب به مراکز درمانی، عواقب ناگوارتری نسبت به سوانح در صنایع دیگر که در شهرها اتفاق می افتد دارد.
رعایت موارد کلی زیر برای پیش گیری از سوانح کار با ماشین های کشاورزی بسیار مفید است:
- قبل از کار با هر ماشین از خطرات بی شماری که در مورد آن وسیله وجود دارد آگاهی یابید.
- اگر با طرز کار ماشین آشنا نیستید هرگز با آن کار نکنید، چون امکان دارد در همان لحظه اول راه اندازی ماشین، برای شما و یا ماشین سانحه ای رخ دهد. حتما ابتدا نکات ایمنی کار با ماشین را فرا بگیرید.
- قبل از شروع به کار با ماشین های کشاورزی از نواقص آنها اطلاع حاصل کرده و آنها را برطرف نمایید.
- هنگامی که با ماشین های دارای قطعات گردنده و متحرک سر و کار دارید، حلقه، انگشتر، گردن بند و وسایلی از این قبیل را از دست و گردن خارج نمایید، زیرا قلاب شدن و گیر کردن این وسایل به قطعات متحرک ماشین ها باعث قطع عضویا منجر به مرگ می شود.
- قبل از کار با هر ماشین کشاورزی نکات ایمنی مربوط به آن ماشین را مطالعه و در حین کار آن نکات را به طور کامل اجرا نمایید.
- قطعات دوار هر ماشین کشاورزی باید دارای حفاظ باشد.
- تجهیزات انتقال نیرو اعم از پولی و تسمه، زنجیر و چرخ، چرخ دنده و محور های انتقال نیرو باید حفاظ مخصوص داشته باشند.
عمده سوانحی که در ایران منجر به قطع عضو و یا مرگ می شوند مربوط به موارد زیر است:
- واژگون شدن تراکتور به علت سرعت زیاد.
- واژگون شدن تراکتور به علت چرخش سریع.
- واژگون شدن تراکتور به علت بلند شدن چرخ های جلو بخصوص در سر بالایی ها.
- – سوار شدن افراد روی گلگیرهای تراکتور.
- سوار شدن افراد روی ادوات، رکاب یا بازوهای هیدرولیک تراکتور.
- بازرسی، تعمیر، تعویض و تنظیم زنجیر و تسمه ها در حین کار ماشین.
- گیر کردن لباس به محورهای انتقال نیرو، تسمه و زنجیرها به علت نداشتن حفاظ و عدم دقت کافی
- برخورد اعضا با قطعات گردنده مانند تیغه ها.
- تغذیه ماشین هایی مانند خرمنکوب ها با دست.
- عدم رعایت ایمنی هنگام سمپاشی و کار با سموم
به دلیل اینکه هر ماشین کشاورزی ویژگی خاص خود را دارد و موارد ایمنی خاص خود را دارا می باشد، در این بخش مسائل ایمنی و حفاظتی ماشین های کشاورزی که عموم کشاورزان و باغداران از آنها استفاده می کنند به طور مجزا مورد بررسی قرار می گیرد.
ایمنی از دیدگاه اسلام
در دین اسلام رعایت ایمنی اهمیت ویژه ای دارد. این اهمیت در آیات قرآن و احادیث و روایات به خوبی مشهود است. در اینجا به برخی از آیات و روایات اشاره می شود.
هر مصیبتی به شما می رسد برای کاری است که به دست خود کرده اید.
قرآن کریم
امری که در آن اشتباه راه یابد، باید از اول تا آخر بررسی شود.
حضرت علی (ع)
دقت در امور، سرمایه است.
حضرت على (ع)
* آموزش ایمنی، سرمایه است نه هزینه *
ایمنی سمپاش ها
موارد ایمنی کار با سمپاش های مزرعه
سمپاش ها از جمله ماشین هایی هستند که بیشترین موارد مصرف را در زراعت و باغبانی دارند. به علت تعداد کم قطعات گردنده، با اندک ملاحظاتی می توان سمپاش ها را به ایمن ترین ماشین های کشاورزی تبدیل کرد. متاسفانه تنها واحد گردنده آن یعنی محور انتقال نیرو از محور پی تی او تراکتور به پمپ سمپاش در کشور ما جزء حادثه آفرین ترین موارد می باشد.
کلیه محورهای انتقال نیرو بایستی دارای محافظ بوده و هرگز نباید کسی حتی در صورت داشتن حفاظ از روی این محورها عبور کند. این امر یعنی حفاظ تجهیزات انتقال نیرو بخصوص محورها در کشور ما اصلا جدی گرفته نشده و منشا صدمات زیادی می باشند. در صورت عبور از روی یک محور در حال چرخش یا قرار گرفتن در کنار آن احتمال گیر کردن لباس به آن زیاد است و در صورتی که این اتفاق بیافتد به علت قدرت زیاد محور توان دهی تراکتور، موتور خاموش نشده و محور به چرخش خود ادامه خواهد داد. اما در هنگام کار با سمپاش ها خطراتی از نوع دیگر یعنی خطر مواجهه با سم نیز وجود دارد که ما مسمومیت ها و عوارض مهمی می باشد.
برای جلوگیری از خطرات ناشی از کار با سمپاش ها موارد ایمنی زیر بایستی دقیقا اجرا گردد :
- کسی که اقدام به سمپاشی مزرعه یا باغ می کند باید حتما آموزش های لازم در مورد کاربرد سمپاش و اطلاعات پایه ای مربوط به کاربرد سموم و اثرات آن روی انسان، حیوانات، گیاهان و … هنگام کار، جابجایی و مصرف را دیده باشد.
- همیشه قبل از باز کردن درب ظرف سم، دستورات روی ظرف را بخوانید و لباس ایمنی را بپوشید.
- در صورت پاشیده شدن سم روی شما، طبق دستورالعملی که روی ظرف نوشته شده است اقدام کنید.
- ظروف خالی سم را در محل امنی بیندازید. البته قبل از آن کاملا با آب بشویید تا ته مانده های سم رقیق شود.
- مواد شیمیایی را در ظروف دیگری غیر از ظروف خودشان نریزید، زیرا دیگران از ماهیت محتوای جدید ظرف بی اطلاع خواهند بود.
- مواد سمی را در محل هایی که درب آنها قفل می شود نگهداری کنید.
- هرگز سر زده وارد اطاق هایی که سم نگهداری می شود نشوید.
- هرگز در محلی که سم نگه می دارید آتش روشن نکنید و سیگار نکشید.
- هنگام سم پاشی هرگز غذا نخورید، آب ننوشید و سیگار نکشید.
- بعد از سمپاشی، قبل از انجام هر کاری دست و صورت خود را بشویید و استحمام کنید.
- هیچگاه سعی نکنید با دمیدن در لوله سمپاشی که افشانک آن گرفته است آنرا باز کنید. افشانک های یدکی جهت تعویض داشته باشید. با سوزن افشانک ها را باز نکنید زیرا ممکن است باعث گشاد شدن سوراخ آنها شود.
- لباس های ایمنی را پس از کار بشویید. بهتر است هنگام سمپاشی از لباس های تمیز مخصوص سمپاشی استفاده کنید (شکل ۲).
- به خاطر داشته باشید که بخار مواد شیمیایی می تواند وارد اطاقک راننده تراکتور شود، بنابراین هنگام سمپاشی، راننده باید به هنگام قرار گرفتن در اطاقک ایمنی از ماسک استفاده کند (شکل ۳).
- در موقع سمپاشی در معرض مستقیم سم قرار نگیرید و حتی الامکان از ماسک استفاده کنید.
- در هنگام وزش باد از سمپاشی خودداری کنید. این کار باعث پراکندگی سم و عدم کارآیی آن شده و شما نیز در معرض سم قرار گرفته و مسموم می شوید.
- در صورت تماس سم با دست و صورت سریعا آن را با آب سرد و صابون شستشو دهید و در صورت احساس حالت تهوع و سرگیجه سریعا خود را به نزدیک ترین واحد درمانی برسانید. در این مواقع نوع سم را حتما به پزشک معالج گوشزد کنید.
- محور انتقال قدرت سمپاش ها، بخصوص سمپاش های مخزنی بزرگ، که لانس آن در دست شخص دیگری غیر از راننده است سبب آسیب های زیادی در کشور ما می شود، زیرا گه گاه شخص از روی محور انتقال نیرو عبور کرده و به طرف دیگر تراکتور می رود. هرگز محور بدون حفاظ را به کار نیاندازید و حتی در صورت داشتن حفاظ از روی آن عبور نکنید. گیر کردن لباس شخص به محورهای انتقال نیرو باعث می شود، محور با قدرت زیادی که دارد شخص را به همراه خود به چرخش درآورد، که این باعث نقص عضو یا مرگ خواهد شد. به خاطر داشته باشید که به علت قدرت زیاد تراکتور در این مواقع تراکتور خاموش نمی شود و محور از حرکت باز نمی ایستد.
- در زمان کار از نزدیک شدن اطفال و حتی اشخاص بزرگ سال به محوطه سمپاشی بخصوص خود سمپاش و محور انتقال نیروی آن جدا خودداری کنید.
- در زمان گرمی هوا اقدام به سمپاشی نکنید. حتی المقدور سمپاشی را در مواقعی که هوا خنک است انجام دهید.
- هرگز بدون ماسک داخل مخزن سم را وارسی نکنید.
- هرگز از مخزن سمپاش ها برای انتقال آب استفاده نکنید.
- هرگز فشار سمپاش ها را بیش از حد استاندارد بالا نبرید. زیرا ممکن است باعث ترکیدن اجزای سمپاش شود.
- هرگز خود اقدام به تعمیر و یا تنظیم شیر فشار شکن سمپاش ها نکنید. در این صورت ممکن است شیر به درستی عمل نکرده و موجب وارد شدن خسارت به اجزاء سمپاش شود.
موارد ایمنی مربوط به محور پی تی او تراکتور و اتصال ماشین ها به آن :
محور پی تی او به سه صورت در تراکتورها تعبیه می شود.
- محور پی تی او مستقل.
- محور پی تی او چرخ گرد.
- محور پی تی او با گردش مداوم.
این محور با دو استاندارد ساخته می شود:
- محور ۵۴۰ دور با ۶ خار و چرخش در جهت عقربه ساعت
- محور ۱۰۰۰ دور با ۲۱ خار و چرخش در جهت عقربه ساعت
امروزه از محور پی تی او تراکتور جهت نیرو دادن به ماشین هایی که دارای حرکت چرخشی یا رفت و برگشتی هستند استفاده می شود. عدم رعایت دقیق موارد ایمنی در استفاده از این محور باعث آسیب رسانی به شخص یا ماشین و خود محور پی تی او می شود. جهت استفاده صحیح از این محور سه پوشش ایمنی برای آن در نظر گرفته شده است.
- سپر اصلی محور پی تی او که محور را از سمت بالا پوشانده است. ممکن است این سپر به گونه ای ساخته شود که محور پی تی او را از سه طرف یعنی بالا و طرفین بپوشاند. این سپر باعث می شود که پای شخص هیچ گاه روی محور قرار نگیرد.
- حفاظ محور پی تی او که روی محور را می پوشاند. این حفاظ هنگامی که از محور استفاده نمی شود روی آن قرار گرفته و هنگامی که از وسیله استفاده می شود برداشته می شود.
- محور انتقال نیروی پی تی او به ماشین نیز دارای پوششی است که به شکل لوله می باشد. این سپر دوار همراه با محور اتصال پی تی او چرخش می کند.
هنگام استفاده از محور پی تی او رعایت موارد ایمنی زیر ضروری است:
- سپر اصلی پی تی او را همیشه در جای خود نصب کنید، حتی مواقعی که از محور استفاده نمی شود. ممکن است هنگام اتصال برخی وسایل پشت تراکتوری به محور پی تی او لازم شود که سپر اصلی برداشته شود، در این صورت بلافاصله پس از اتصال وسیله، سپر اصلی را در جای خود قرار دهید.
- حفاظ محور پی تی او را هنگامی که از محور استفاده نمی کنید حتما روی آن ببندید.
- حفاظ محور پی تی او، هنگامی که از محور استفاده نمی شود، روی آن قرار گرفته و هنگامی که از وسیله استفاده می شود برداشته می شود.
- در مواقعی که از محور استفاده نمی کنید آن را از حالت درگیری خارج کنید.
- هنگامی که موتور تراکتور خاموش است هرگز محور را در حالت درگیری قرار ندهید.
- دست ها، پاها و لباس خود را همیشه از محور پی تی او و محور اتصال پی تی او به ماشین ها دور نگه دارید.
- هرگز از روی محور اتصال پی تی او به ماشین ها عبور نکنید.
- لباس کار شما باید حتی الامکان تنگ و بسته باشد. لباس های گشاد و باز ممکن است توسط قسمت های متحرک محور پی تی او گرفته شوند (شکل های ۶ و ۷).
- هرگز از محور پی تی او در زاویه بیش از حد استفاده نکنید.
- هرگز نه خودتان بر مالبند و بازوهای تراکتور و نزدیک محور سوار شوید و نه به دیگران اجازه این کار را بدهید.
- هرگز ماشین های ۵۴۰ دور را به محور ۱۰۰۰ دور و بر عکس متصل نکنید.
- قبل از راه اندازی محور پی تی او از اتصال کامل آن با محور اتصال پی تی او به ماشین اطمینان حاصل نمایید. یک ضامن در درون قسمت خاردار محور اتصال وجود دارد که باید در داخل شیار موجود در محور پی تی او فرو رود تا اتصال کامل برقرار شود. برقراری اتصال با شنیدن صدای «تق» از ضامن همراه است.
- هرگز قبل از خلاص کردن محور پی تی او و خاموش کردن تراکتور اقدام به تعمیر، سرویس و بازرسی ماشین متصل به محور نکنید.
نتایج یک پژوهش که در استان کرمان و البرز انجام شد نشان می دهد بطور کلی ۵۲٫۶۳ درصد از حوادث ماشین های کشاورزی دلایل انسانی، ۷٫۰۱ درصد دلایل ماشینی، ۱٫۷۶ درصد دلایل محیطی و ۳۸٫۶ درصد از حوادث ترکیبی از عوامل انسانی و ماشینی داشته اند. متوسط سنی افراد حادثه دیده ۳۳٫۵ سال و متوسط تجربه کاری ۱۳٫۸۵ سال بوده که ۴۴٫۴ درصد از آنان دارای تحصیلات ابتدایی، ۱۴٫۸ درصد دارای تحصیلات راهنمایی، ۱۶٫۷ درصد دارای تحصیلات متوسطه و ۲۴٫۱ درصد بی سواد بوده اند.
نتایج همچنین بیانگر این واقعیت بود که تنها ۸ درصد از افراد حادثه دیده دارای بیمه و ۹۲ درصد از آنها فاقد بیمه بوده و مضافا هیچ یک از ماشین هایی که باعث حادثه شده اند، بیمه نبوده اند. همچنین تنها ۱۸٫۸۷ درصد از ماشین های حادثه ساز دارای تجهیزات ایمنی بوده، ۱۴٫۷ درصد از آنها در دوره عمر مفید در حال کار بوده اند و ۱۹٫۲۳ درصد از حادثه دیدگان دوره آموزشی بکارگیری ماشین مورد استفاده را گذارنده اند.
ماشین ها و قطعاتی که باعث ایجاد حادثه شده اند به ترتیب اولویت عبارت بودند از: محور انتقال نیرو که توان چرخشی را از محور پی تی او تراکتور و سایر منابع نیرو به ماشین های مختلف انتقال می دهد، تیغه ها و پره های دوار، دماغه چاپر، پنکه رادیاتور، هد و چرخ فلک کمباین، قرقری اتصال ادوات به سه نقطه اتصال تراکتور، تسمه و پولی انتقال نیرو، مارپیچ مخزن کمباین، گره زن بیلر، سیبک تراکتور، ترمز تراکتور، گیربکس تراکتور و واحد جمع آوری بیلر.
از میان حوادث ۱۹٫۷ درصد در حین تردد و حمل بار، ۲۱٫۳ درصد در حین سرویس و تعمیرات، ۴٫۹ درصد در حین خاکورزی، ۴٫۹ درصد در حین داشت، ۲۳ درصد در حین برداشت و ۹٫۸ درصد برای اطرافیانی غیر از راننده ماشین، ۳٫۳ درصد در حین کاشت و ۱۳٫۱ درصد در حین فرآوری محصولات مختلف بوقوع پیوسته است.
نتایج حاصل از این پژوهش اهمیت آموزش، فراگیری و بکارگیری نکات ایمنی ماشین ها و تاثیر آموزش نیروی انسانی بر کاهش حوادث را به اثبات می رساند.
علایم یدی
به علت سر و صدای زیاد تراکتورها و ماشین های کشاورزی، صحبت کردن با افراد دیگر در حین کار بسیار دشوار است، بنابراین رانندگان و اطرافیان باید حتی الامکان خواسته های خود را با علامت دست به یکدیگر منتقل کنند. چندین موسسه ایمن سازی، مجموعه ای از علائم بین المللی برای فرمان دادن به رانندگان ابداع کرده اند که در شکل ۹ نشان داده شده اند.
