مزرعه نو | مرجع آموزشی کشاورزی ، دام و طیور ، آبزی پروری و منابع طبیعی و…
سابقه درخت خرما در دنیا به بیش از ۵۰۰۰ سال و کشت آن در ایران از بدو تاریخ و تشکیل سلسله هخامنشی معمول بوده است. زمان فهمیدن انسان به ارزش غذائی خرما و کاشت درخت آن به شش هزار سال پیش از میلاد می رسد (داوسن، و. ه. ۱۳۷۰). در حال حاضر خرما در هر پنج قاره دنیا و در بیش از ۳۰ کشور کشت و مورد بهره برداری قرار گرفته است. (fao, ۲۰۰۲) در ایران سطح زیر کشت بیش از 238861 هکتار و میزان تولید حدود یک میلیون تن است ( آمارنامه کشاورزی، 1386). استان کرمان دارای بیش از 60000 هکتار نخیلات بارور و غیر بارور و حدود 25 درصد از سطح زیرکشت این محصول در کشور را به خود اختصاص داده است (آمارنامه کشاورزی، ۱۳۸۸).
آفات مهم خرما در استان کرمان شامل: زنجرک خرما، کنه تارتن خرما، سوسک شاخدار خرما، کرم میوه خوار خرما بوده و در این میان زنجرک خرما در منطقه بم و بروات و به تازگی بخش هایی از توابع نرماشیر بم گسترش زیادی داشته است. این آفت فقط بر روی درختان خرما تغذیه می کند و در برخی سالها خسارت بالایی به کشاورزان وارد می سازد. در این مقاله سعی شده است تا با زبانی ساده کشاورزان را با این آفت آشنا ساخته و راهکارهای مبارزه با آن شرح داده شود.
فصل اول: شکل شناسی
این آفت یک حشره مکنده از راسته جوربالان است و دارای تخم، پوره با سنین مختلف و حشره کامل است.
تخم
تخم های زنجرک خرما بیضی شکل به طول 0.8 – 0.5 میلی متر و پهنای آن 0.13 – 0.1 میلیمتر می باشد. در قسمت جلوی تخم کمی بر آمده و عقب آن باریک تر است. رنگ تخم ها در ابتدا سبز روشن و سپس به زرد تغییر می کند.
پوره سن یک
طول بدن 1.25 – 1 میلیمتر، حلقه های شکم دارای سه لکه خاکستری روشن، چشم ها قرمز رنگ و علائم بال در آنها ظاهر نشده است.
پوره سن دو
طول بدن 2.25 – 1.75 میلیمتر، دو نوار خاکستری در طول کناره بدن قرار داشته و علائم بال در آنها تا اندازه ای مشخص می باشند.
پوره سن سه
طول بدن 2.5 – 2 میلیمتر، بال ها مشخص و حلقه اول شکم و قسمتی از حلقه دوم را می پوشاند.
پوره سن چهار
طول بدن 3.5 – ۳ میلیمتر، بال ها کاملا واضح و حلقه های اول و دوم و قسمتی از حلقه سوم شکم را می پوشاند.
پوره سن پنج
طول بدن ۴ – ۳ میلیمتر، بال ها تا حلقه سوم شکم کشیده شده و قسمتی از حلقه چهارم را نیز می پوشاند.
پوره ها در انتهای شکم خود دارای رشته های مومی هستند که تعداد آنها ۱۶ عدد و طول آنها در حدود ۳ میلیمتر می باشد و در تمام مراحل پورگی وجود دارد ولی در حشره بالغ وجود ندارد.
حشرات بالغ
زنجرک های ماده دارای رنگ زرد روشن مایل به سفید بوده و طول بدن آن به ۶-۵ میلیمتر می رسد. روی بدن این حشره ۴ تا ۱۰ لکه سیاه وجود دارد.
در زنجرک نر طول بدن 3.5 – ۳ میلیمتر است. در حلقه های هفتم و هشتم شکم لکه های سیاه وجود ندارد. حشرات بالغ دارای دو چشم مرکب قرمز بوده که در طرفین سر قرار دارد و از دو زائده اره مانند خمیده شبیه به خنجر تشکیل یافته است.
فصل دوم: چرخه زندگی
زنجرک خرما در ایران دو نسل دارد که نسل زمستانه و نسل تابستانه نامیده می شود.
حشره ماده نسل تابستانه در پاییز روی رگبرگ میانی تخم گذاری می کند. هر حشره ماده بطور متوسط ۱۰۰ عدد تخم می گذارد.
حشره ماده با تخم ریز اره مانند خود سوراخ کوچکی در بافت برگ ها ایجاد کرده و یک تخم در آن قرار می دهد، به طوری که قسمت بالایی تخم از سطح برگ نمایان است. محل تخم گذاری زنجرک خرما اغلب در سطح رویی برگچه ها بوده و در مورد طغیان آفت تخم ریزی آفت بر روی هر اندام سبز گیاه صورت می گیرد.
تخم ریزی روی میوه خرما تاکنون دیده نشده است. زنجرک خرما همیشه برگ های سبز و شاداب خرما را که در معرض تابش شدید نور خورشید نباشند را برای تخم ریزی انتخاب می نماید.
این آفت به صورت تخم زمستان گذرانی کرده و در هوای بسیار گرم تابستان نیز تخم آن تابستان گذرانی دارد.
در جنوب ایران تفریخ تخم ها و خروج پوره های این حشره از تخم زمستانه از نیمه دوم اسفند ماه شروع شده و تا اوایل خرداد ماه سال بعد ادامه پیدا می کند. دوره نشو نمای پوره ها در حدود ۴۵ روز طول می کشد.
در مناطق جنوب ایران زنجرک های بالدار نسل زمستانه از اوایل اردیبهشت ماه به تدریج ظاهر و تا اواخر تیر ماه مشاهده می شود. زنجرک های نر و ماده در طی این مدت جفت گیری کرده و ماده ها تخم ریزی می نمایند. این تخم ها مربوط به نسل تابستانه آفت است. تفریخ تخم های نسل تابستانه از اواسط مرداد ماه شروع و تا شهریور ماه ادامه دارد.
فصل سوم: خسارت
طرز خسارت این آفات بدین ترتیب بوده که افراد بال دار زنجرک و پوره های آن به وسیله خرطوم خود شیره برگ ها را مکیده و فضولات شیرین چسبناکی ترشح می نمایند. در نخیلات مورد حمله سطح رویی و زیرین برگ و گاهی میوه خرما آلوده به فضولات زنجرک شده و چسبناک می گردد به همین مناسبت نام این آفت را در جنوب ایران شیره یا عسلک می نامند.
در درختان مبتلا به آفت برگچه ها تدریجا، خشکیده، میوه ها چروکیده، رنگ پریده و لاغر کم شهد می شود. این قبیل میوه ها در بازار خریداری ندارد. ترشحات فضولات حشره بر روی میوه های خرما خسارت مستقیم این آفت محسوب می شود و گاهی خرماهای موجود بر روی درخت غیر قابل مصرف و برداشت می شوند.
علل طغیان این آفت در سالهای اخیر :
یکی از مهمترین عوامل طغیانی شدن این آفت نحوه داشت خرما و نبود عملیات به باغی درختان خرما می باشد. در سیستم های کشت متراکم تخیلات، این انبوهی باعث ایجاد سایه و افزایش رطوبت محیط می شود و ضمن این که برای دسترسی به نور خورشید، رشد طولی تاج افزایش یافته و معمولا برگ های چنین درختانی که در رقابت قرار می گیرند دارای بافتی لطیف تر و محل مناسب تری جهت تخم گذاری زنجر می شوند و پوره ها و حشرات کامل به راحتی این چنین درختانی را مورد حمله قرار می دهند.
از سایر عواملی که در طغیان زنجرک خرما مؤثر می باشد، می توان به عدم هرس برگ های پایین نخیلات در زمان مناسب، استفاده بی رویه از سموم شیمیایی توسط کشاورزان منطقه، مقاومت زنجرک به بعضی از سموم، استفاده از سموم نامناسب، استفاده از روش های نامناسب سمپاشی، نرسیدن سم به آفت، از بین رفتن دشمنان طبیعی آفت و همچنین زمستان های گرم اشاره کرد.
راههای کنترل :
کنترل این آفت با تلفیق چند روش امکان پذیر می باشد:
- رعایت فاصله مناسب درختان در نخلستان
- هرس نخل: هرس برگ های نخلستان در فصل زمستان باعث کاهش تراکم تخم این آفت می شود.
- کنترل مناسب و صحیح زنجرک های موجود بر روی پاجوش ها
- مدیریت صحیح و رعایت بهداشت باغ
- استفاده از تله های چسبدار زرد رنگ: بهترین محل نصب نوارهای زرد رنگ جهت جلب زنجرک خرما بر روی تنه نخل، در زیر تاج درخت است که کمترین فاصله تا برگ های درخت را دارد.
- استفاده از کودهای شیمیایی مناسب.
- مبارزه فراگیر و همگانی علیه آفت.
- استفاده از سموم مناسب و توصیه شده در زمان مناسب
- کاربرد سمپاش های مناسب
- به کارگیری افراد مجرب و کارآزموده در امر مبارزه شیمیایی
- مبارزه بیولوژیکی: پارازتوئید تخم و کفشدوزک های شکارگر و مانتیس ها از مهم ترین دشمنان طبیعی این آفت محسوب می شوند.
نویسنده: جواد عصاری، هادی زهدی
