آفات مهم مرکبات و روش های کنترل آن ها

تنوع آفات مهم مرکبات و تراکم آن ها در نواحی مرکبات خیز شمال به علت متعادل بودن دما، بالا بودن میزان بارندگی و رطوبت نسبت به جنوب کشور بسیار زیاد است. شناخت درست بیولوژی آفات مرکبات و بکارگیری روش های صحیح و به موقع مبارزه علاوه بر کنترل آن ها، کاهش مصرف سموم، حداقل تاثیر روی دشمنان طبیعی و تخریب عوامل محیط زیست را به دنبال دارد. در حال حاضر مهمترین آفات درختان مرکبات در کشور از حشرات، کنه ها و نرمتنان به قرار زیر است:

بیماری تریپس مرکبات

تریپس مرکبات از آفات باغات مرکبات در جنوب و بعضی از نواحی شمال کشور است. لارو سن یک، خیلی کوچک است اما لارو سن دوم استوانه ای شکل و بدون بال و به اندازه حشره کامل است. حشرات کامل تریپس مرکبات به رنگ زرد نارنجی با بال های ریشکدار می باشند که تخم های خود را روی برگ ها، میوه ها و سرشاخه های جوان می گذارند.

این تریپس هر 2 تا 3 هفته یک نسل ایجاد می کند. تریپس مرکبات معمولا به جوانه ها و سرشاخه های حامل گل و میوه حمله می کند. با رشد میوه پوست در اطراف محل خسارت به سمت بیرون رشد می کند و دایره مشخص چوب پنبه ای روی پوست ایجاد می شود. روی برگ های جوان خسارت آفت باعث ایجاد رگه خاکستری در هر دو طرف رگبرگ میانی و بد شکلی برگ ها می شود.

روش های کنترل بیماری تریپس مرکبات :

سم پاشی درختان بلافاصله بعد از گل در باغات دارای سابقه آلودگی و با مشاهده آفت با یکی از ترکیبات نفوذی یا سیستمیک فسفره صورت گیرد.

انواع شته ها

شته ها علاوه بر تغذیه از شیره گیاهی و ترشح عسلک که موجب بروز دوده (فوماژین) روی برگ ها، میوه ها و شاخه ها می شود، به عنوان ناقل بیماری ویروسی تریستزا نیز شناخته می شوند.

شته سبز مرکبات

حشره کامل معمولا کوچک و به طول 1.8 میلیمتر به رنگ سبز روشن و همرنگ برگ های جوان مرکبات می باشد. در حشرات بالدار پشت سینه قهوه ای تیره یا سیاهرنگ بوده و شکم به رنگ سبز است. این حشره زمستان را به صورت غیر جنسی روی مرکبات به سر می برد.

مهمترین آثار خسارت به صورت پیچیدگی برگ در سرشاخه های جوان و برگ های تازه رشد کرده دیده می شود به نحوی که برگ های آلوده حالت شاداب و چرب خود را از دست می دهند. همچنین به علت مکیدن شیره گیاهی و ترشح عسلک، موجب بروز دوده (فوماژین) روی برگ ها، میوه ها و شاخه ها می شوند.

شته سیاه مرکبات

شته های بالغ به رنگ تیره تا مایل به سیاه به طول 1-2 میلیمتر و پوره ها به رنگ قهوه ای روشن هستند. مهمترین وسیله تشخیص آن ها وجود لکه های سیاه رنگ در روی لبه بال های جلویی می باشد. رگ میانی در این بال ها به صورت دو شاخه مشاهده می شود.

این شته در شمال کشور به طریق بکرزایی زاد و ولد می کند. تغذیه این شته از شیره نباتی برگ های جوان مرکبات باعث پیچیدگی آن ها شده و همچنین با تولید عسلک موجب ایجاد دوده روی درخت های مرکبات می شود.

روش های کنترل :

بیولوژیک : از کفشدوزک ها، حشره کامل و لارو کفشدوزک هفت نقطه ای، coccinella septempunctata و کفشدوزک Scymnus subvillosus و لارو مگس های سیرفید از شته ها تغذیه و در کاهش جمعیت آن ها نقش بسزایی دارند. زنبور های پارازیت Lysiphlebus نیز از عوامل مهم کنترل کننده بیولوژیک شته ها محسوب می شوند.

شیمیایی : معمولا دشمنان طبیعی شته ها مانع افزایش جمعیت آن ها شده و خسارت در حدی نبوده که نیاز به مبارزه شیمیایی باشد. در صورتی که جمعیت شته ها اوایل فصل زیاد باشد و خسارت اقتصادی باشد، در هنگام شروع رشد جوانه می توان سمپاشی را با شته کش اختصاصی چس (Chess) به نسبت 0.5 در هزار فقط روی سر شاخه های جوان انجام داد.

انواع شپشک ها

شپشک ها از آفات مهم گیاهی زراعی، باغی و زینتی به حساب آمده که در شرایط طغیان باعث خشک شدن گیاهان میزبان و ریزش برگ و میوه می شوند. این حشرات علاوه بر تغذیه از شیره گیاهی، با ترشح مقدار زیادی عسلک که دفع می کنند سبب جذب قارچ فوماژین (دوده) می گردند.

بالشتک مرکبات

بالشتک مرکبات از نظر تراکم جمعیت و پراکندگی، گونه غالب شپشک های مرکبات در استان مازندران است. کیسه تخم در این حشره پنبه ای، نیم دایره و کاملا محدب است. تخم ها، بیضوی و در ابتدا به رنگ زرد لیمویی و براق است. پوره سن اول به رنگ قهوه ای روشن است.

در سطح پشتی پوره سن دوم (مرحله زمستان گذران) یک خط کمرنگ قهوه ای ظاهر می شود. خط قهوه ای پشتی در پوره سن سوم، پر رنگ تر و تحدب بدن نیز بیشتر است. حشرات ماده جهت تخم گذاری معمولا سطوح بیرونی درخت را ترجیح می دهند. آفت مذکور دو نسل در سال دارد و به صورت پوره سن دو زمستان گذرانی می نماید.

فعالیت این حشره از اواخر فروردین شروع می گردد. پوره های سن یک نسل اول در اواسط خرداد ماه و پوره های سن یک نسل اول در اواسط خرداد ماه و پوره های سن یک نسل دوم در اوایل شهریور ظاهر می شوند. نقاط اوج پوره های سن یک در نسل های اول و دوم، به ترتیب در اوایل تیر و اواخر شهریور است.

این آفت دارای دیاپوز اختیاری است. حشرات ماده بکرزا، 100% ماده زا هستند. به طور متوسط، دوره انکوباسین تخم، پوره های سنین اول تا سوم حشره کامل به ترتیب، 11.2 ، 13، 12.4، 12.2 و 14.5 روز به طول می انجامد. مدت زمان شفیرگی نر، 10.7 روز است. کفشدوزک کریپت Cryptolaemus montrouzieri و قارچ Verticilium lecanii مهمترین دشمنان طبیعی بالشتک مرکبات هستند.

طول دوره پوره سن یک حدود 16 تا 18 روز است. پوشش پنبه ای پوره سن دو بیشتر از سن یک است. طول دوره پوره سن دو نیز حدود 20 روز است. سپس پوره های سن سه از زیر پوشش پنبه ای ظاهر می شوند. پوره های سن سه دارای دسته های مو مانند در اطراف بدن می باشند. حشرات ماده بالغ پس از حدود 3 هفته شروع به ترشح کیسه تخم می کنند. میانگین میزان زادآوری در شرایط طبیعی حدود 645 تخم است.

روش های کنترل :

• موثرترین راه کنترل آفت استفاده از کفشدوزک استرالیایی Novius cardinalis مهمترین دشمن طبیعی این آفت است که طی 4 تا 6 هفته جمعیت شپشک استرالیایی را کنترل می کند. لذا حفظ و حمایت این کفشدوزک در باغات و پرورش و رها سازی آن در کانون های آلوده از اهمیت بسزایی برخوردار است.
• هرس داخلی تاج و حذف شاخه های خشک و متقاطع به ویژه در درختان مسن که مکان های مناسبی برای آفت محسوب می شود و هرس قسمت های پایینی تاج در درختان جوان از روش های مبارزه زراعی است که در کاهش جمعیت و میزان خسارت آفت موثر است.
• در صورت نیاز به مبارزه شیمیایی، مناسب ترین زمان از اواخر خرداد تا اوایل تیر ماه، همزمان با اوج حضور جمعیت پوره های سن یک است.

کنترل مورچه ها :

مورچه ها از شپشک ها بمنظور استفاده از عسلک آنها در مقابل حشرات شکارگر و پارازیت ها محافظت می کنند. بنابراین برای کنترل بهتر شپشک استرالیایی، باید مورچه ها را از درختان و شاخه ها دور کنیم. برای این کار تنه درخت را با مواد چسبنده مثل Tanglefoot می بندیم یا از طعمه مسموم استفاده می کنیم.

برای جلوگیری از صدمه تنه های جوان و حساس، آن ها را با نوار دایره ای یا باند پلاستیکی محکم می بندیم و آن را با مواد چسبنده می پوشانیم. طعمه های مسموم را در اوایل بهار، به طور متناوب در نزدیکی آشیانه مورچه ها قرار می دهیم.

شپشک آرد آلود مرکبات

شپشک آرد آلود مرکبات علاوه بر مرکبات دارای میزبان های مختلف زیادی مانند کروتون، حسن یوسف، پتوس، دیفن و … است. در اطراف بدن حشرات ماده 18 جفت زائد انگشت مانند کوتاه قرار گرفته است که به طرف انتهای بدن بلندتر می شود. تعداد تخم های این حشره بسته به نوع گیاه میزبان و فصول مختلف سال از 160 تا 230 متغیر است. در شرایط شمال ایران جمعیت عمده پوره های نسل اول از اواسط اردیبهشت تا اواخر خرداد ظاهر می گردند.

زمستان را به صورت تخم، پوره های سنین مختلف و حشره کامل می گذراند. پوره های سن یک در اردیبهشت پشت برگ ها و سر شاخه های جوان مستقر می شوند ولی پوره های سنین بعدی، روی میوه از شیره گیاهی تغذیه می کنند و در صورت تراکم زیاد بر روی میوه ها باعث ریزش می گردند. بررسی ترجیح غذایی روی گونه های مرکبات نشان داده است که لیمو شیرین، نارنج، پرتقال تامسون ناول و تانجلو بیشترین آلودگی را دارند.

روش های کنترل :

کفشدوزک کریپت Cryptolaemus montrouzieri مهمترین شکارگر شپشک آرد آلود مرکبات در باغ های مرکبات است که در صورت حضور کفشدوزک مذکور باید زمان کنترل شیمیایی را به تعویق انداخت. هرس کردن شاخه های زائد و خشک و نوک داخلی تاج درخت و بریدن شاخه های آلوده به شپشک و از بین بردن آن ها سبب کاهش تراکم آفت در فصل بهار می شود. قبل از سم پاشی در باغ های کوچک بهتر است توده تخم ها و شپشک های در دسترس را جمع آوری نموده و از بین برد.

به دلیل تداخل مراحل مختلف آفت و تعدد نسل لازم است که در نقاط آلوده با تراکم جمعیت بالا، روغن پاشی زمستانه بعد از هرس زمستانه و در اواخر بهار، سمپاشی همزمان با اوج حضور پوره های سن یک نسل اول (بسته به درجه حرارت در سال های مختلف متفاوت است) انجام گیرد.

سپردار قهوه ای مرکبات

مشخصات و زیست شناسی: سپر ماده کامل این آفت گرد، کمی بر آمده به رنگ قهوه ای روشن و در حاشیه خاکستری و قطر آن 2 – 1.5 میلیمتر است. جلدهای پوره گی در وسط سپر قرار گرفته و تعداد آن در مجموع سه سپر است. بدن حشره ماده با بلند کردن سپر گلابی شکل و به رنگ زرد لیمویی شفاف است. نرها در آخر سن دوم پرواز می کنند بنابراین 2 سپر دارند.

سپردار قهوه ای در شرایط شمال ایران زمستان را به صورت پوره سن 1 و 2 و ماده بالغ می گذرانند. در اردیبهشت ماه شروع به تخم ریزی می کند و هر حشره ماده 150-200 تخم می گذارد. تخم ها بعد از 1 تا 2 روز تفریخ می شوند. در شمال ایران هر نسل 60 تا 70 روز طول می کشد و در سال 4-3 نسل دارد.

خسارت: این آفت بیشتر به برگ و میوه و گاهی به شاخه های سبز مرکبات حمله و از شیره گیاهی تغذیه می کند. در اثر تغذیه این آفت برگ ها ریزش نموده و میوه ها کوچک می ماند. در بین درختان مرکبات نارنج و پرتقال و سپس نارنگی بیش از سایر ارقام مورد حمله واقع می شوند.

انواع کنه ها

کنه های نباتی از آفات مهم درخت های مرکبات در شمال و جنوب کشور بوده که با مکیدن شیره گیاهی باعث خسارت روی برگ، جوانه و میوه مرکبات می گردند و از نظر اقتصادی موجب کاهش کیفیت و کمیت میوه می شوند. هر ساله کنترل این آفات هزینه زیادی را بر باغداران تحمیل می کند.

کنه قرمز مرکبات

کنه ماده تخم مرغی شکل و محدب به رنگ قرمز تیره یا مخملی و کنه های نر کوچکتر از حشرات ماده و در انتهای بدن کشیده تر می باشند. کنه ماده تخم های خود را به برگ متصل می کند که به رنگ قرمز روشن هستند. این کنه در شرایط مناسب در طی 15-12 نسل می تواند داشته باشد. زمستان گذرانی آن عمدتا به صورت تخم روی سرشاخه ها بوده ولی در زمستان های ملایم به صورت پوره و جانور کامل دیده می شود.

خسارت کنه قرمز از طریق مکیدن شیره برگ ها و میوه ها می باشد. در اثر تغذیه کنه لکه های کمرنگ روی سطح بالایی برگ ظاهر می شود و در آلودگی های زیاد لکه های بزرگتر خشک شده و ممکن است موجب قاشقی شدن، ریزش برگ ها و خشک شدن سرشاخه های جوان گردد. تغذیه از میوه های بالغ موجب تغییر رنگ آن ها به نقره ای می شود.

کنه زنگ مرکبات

کنه بالغ حدود 0.12 میلی متر طول دارد و دارای بدن کشیده و به رنگ زرد روشن می باشد. گاهی در مرحله بلوغ رنگ زرد متمایل به قهوه ای به خود می گیرد. تخم ها کروی و به رنگ زرد متمایل به کرم هستند. این کنه در زمستان به شکل جانور کامل روی شاخه ها و برگ درختان دیده می شود ولی فعالیت آن کند است. کنه زنگ هر 8 تا 10 روز می تواند یک نسل تولید کند.

کنه زنگ مرکبات با پاره کردن بافت برگ و میوه و مکیدن شیره گیاهی بافت ضعف شدید درخت نیز می گردد و در شمال ایران به نام کنه مخملک معروف است. و علائم خسارت آن روی درختان نارنج و پرتقال بصورت مخملی شدن میوه ها (حالت زنگار) می شود. ولی روی میوه های لیمو به رنگ خاکستری مایل به قهوه ای می باشد که روی این اصل به آن کنه نقره ای گفته می شود.

کنه مرکبات جنوب یا کنه شرقی مرکبات

جانور کامل شکل بیضی پهن به طول 0.45 میلیمتر که شکم آن قهوه ای تیره و سر سینه زرد مایل به قرمز می باشد. در سطح پشتی بدن دارای لکه های تیره است که گاهی به شکل (H) دیده می شود. تخم ها کروی و رنگ آن قرمز روشن است. زمستان گذرانی آن به صورت تخم است و به طور متوسط 6 نسل در سال دارد.

درخت های جوان و نهال های مرکبات بیشتر مورد حمله این کنه قرار می گیرند. خسارت کنه در درخت های بارور علاوه بر ریزش برگ ها موجب ریزش میوه ها نیز می گردد. برگ های آفت زده به خصوص در سطح زیرین خاکستری متمایل به سفید به نظر می رسند و لکه های خشکیده روی آن ها دیده می شوند.

روش های کنترل:

1. کنه قرمز و کنه شرقی مرکبات :

سمپاشی زمستانه: در صورت آلودگی درختان به کنه میتوان عملیات مبارزه با آن را همراه با روغن پاشی زمستانه علیه شپشک ها انجام داد. بدین ترتیب یکی از سموم کنه کش اختصاصی مانند نیسورون و اورتوس به نسبت 0.5 در هزار همراه روغن مورد استفاده قرار گیرد.

سم پاشی تابستانه: در صورت مشاهده آلودگی درختان مرکبات به کنه در اوایل تیر ماه می توان با یکی از سموم توصیه شده در بالا مبارزه را با سم پاشی تابستانه به طور همزمان انجام داد.

2. کنه زنگ مرکبات :

روغن پاشی زمستانه: در صورتی که درخت ها در فصل قبل آلودگی شدید به کنه نقره ای داشته باشند با روغن پاشی زمستانه بر علیه شپشک ها این آفت نیز کنترل انجام می شود.

سمپاشی تابستانه: در صورت وجود آلودگی در بهار، تابستان و اوایل پاییز با مشاهده کنه روی برگ یا میوه با یکی از سموم کنه کش اختصاصی نظیر نئورون 1.5 در هزار، ورتیمک 0.2 در هزار، سان مایت 0.5 در هزار و زینب یا مانکوزب (200 گرم در یک صد لیتر آب) به صورت جداگانه و یا همراه با سمپاشی علیه شپشک ها می توان به مبارزه اقدام نمود.

پروانه مینوز برگ مرکبات

پروانه مینوز برگ مرکبات اولین بار توسط فرحبخش (1340) از نواحی مرکبات خیز خوزستان و فارس گزارش گردید. این آفت در سال 1373 به عنوان یک آفت جدید در باغ های مرکبات استان مازندران ظاهر شد و در مدت کمتر از یک سال به تمامی نواحی مرکبات کاری سواحل دریای خزر انتشار پیدا کرد.

حشره کامل خاکستری رنگ و عرض آن با بال های باز حدود 8 میلیمتر است. بال های جلویی دارای دو نوار باریک خاکستری کمرنگ در کنار بال ها می باشند. این حشره در نواحی گرمسیر در تمام مدت سال فعالیت می کند ولی در شرایط شمال کشور از اوایل خرداد تا اواخر آبان ماه فعالیت دارد.

زمستان گذرانی حشره در جنوب کشور در زمستان های سرد به صورت حشره کامل و در شمال به صورت لاروسن آخر و شفیره می باشد. پروانه مینوز مرکبات در پشت و روی برگ های جوان تخم گذاری می کند. این آفت در شرایط شمال ایران 6 تا 8 نسل و در شرایط جنوب 6 تا 10 نسل دارد.

لاروهای مینوز برگ مرکبات بعد از تفریخ با ایجاد کانال در اپیدرم برگ از پارانشیم داخل آن تغذیه می کند. تغذیه آفت باعث چین خوردگی برگ ها و ایجاد دالان های رنگ پریده روی آن ها می شود در درختان خسارت دیده لبه برگ به طرف بالا پیچیده شده و در صورت بالا بودن خسارت برگ ها زرد و خشک شده و نهایتا ریزش می کنند.

روش های کنترل :

زراعی: هرس شاخه های آلوده از تراکم نسل بعدی آفت می کاهد.

مبارزه بیولوژیکی: در حال حاضر زنبورهای Pnigalio sp ،Baryscapus و Tetrstichus از جنوب ایران و زنبورهای Pnigalio sp و Chrysocharis sp از شمال کشور گزارش شده است و میزان کارایی زنبورها در کنترل آفت در دست بررسی می باشد.

کنترل شیمیایی: از آنجایی که خسارت عمده این آفت در خزانه های بذری انتظار و پیوندی مرکبات و باغ های جدید الاحداث به وقوع می پیوندد بنابراین سمپاشی روی درخت های مسن توصیه نمی شود.

برای کنترل شیمیایی در حال حاضر از سموم حشره کش کونفیدور و ورتمیک به نسبت 0.5 در هزار استفاده می شود. سمپاشی با ظهور اولین علائم خسارت باید انجام گیرد و چون دوره کامل شدن یک نسل خیلی کوتاه است معمولا سمپاشی هر 10 تا 15 روز یکبار تا اواخر زمان فعالیت آفت انجام می گیرد.

نرمتنان مضر مرکبات

راب ها و حلزون ها، هر ساله خسارت زیادی به میوه های مرکبات به ویژه نارنگی و نهالستان های مرکبات وارد نموده و موجب خسارت زیادی به باغداران می شوند. راب خاکستری Parmacella ibera و حلزون قهوه ای Caucasotachae lencoranea از لحاظ جمعیت و میزان خسارت، گونه های غالب نرمتنان باغ های مرکبات استان مازندران هستند.

این آفات در فصل بهار در خزانه ها از برگ نهال های جوان تغذیه نموده و فصل تابستان را اغلب با خواب تابستانه سپری می کنند و با شروع بارش های پائیزه و خنک شدن هوا شروع به فعالیت نموده و از برگ و میوه های مرکبات به وِیژه نارنگی تغذیه نموده و شرایط را برای فعالیت عوامل بیماری زا (قارچ ها) مساعد می سازند.

روش های کنترل :

مبارزه زراعی: از بین بردن علف های هرز خزانه ها و زیر درختان به وسیله وجین کردن، محلول پاشی با علف کش و روتیواتور زدن بین خطوط کاشت، شرایط را برای فعالیت رابها و حلزون ها نا مساعد می سازد.

مبارزه شیمیایی: سمپاشی پس از اولین بارندگی شهریور ماه روی علف های هرز سطح باغ و پای درختان با سم سوین 5 در هزار.

استفاده از تله های جاذب: بطری های پلاستیکی حاوی 10-5 میلی لیتر ماءالشعیر به عنوان تله جاذب، بدین ترتیب در پای درختان بطری های پلاستیکی در عمق 5 سانتی متری داخل خاک قرار گرفته و در دوطرف بطری در سطح خاک شیاری به ابعاد 3×3 سانتی متر ایجاد می گردد تا راب ها بتوانند به راحتی وارد بطری ها شوند سپس نسبت به جمع آوری بطری ها و معدوم نمودن راب ها اقدام نمود.

همچنین می توان سموم حلزون کش را به داخل بطری اضافه نمود. طعمه مسموم متالدئید به صورت نواری در اطراف طوقه درختان نارنگی قرار داده تا راب ها هنگام نزدیک شدن به تنه درخت از آن تغذیه نمایند.

منبع: سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران / اسماعیل غلامیان – محمدفاضل حلاجی ثانی

نوشته قبلی

با این مقدمه پرورش شترمرغ را شروع کنید

نوشته بعدی

آشنایی با بیماری باکتریایی بلاست مرکبات و روش کنترل بیماری