آشنایی با گیاه کینوا

نام علمی: Chenopodium quinoa Willd
خانواده: Amaranthaceae
زیرخانواده: Chenopodiaceae

منشا گیاه کینوا (Quinoa) آمریکای جنوبی در نواحی کوه پایه ای رشته کوه های آند و مناطق خاستگاه سیب زمینی و لاما در بولیوی پرو و شیلی است. این گیاه بیش از ۵۰۰۰ سال به طور مدوام مورد تغذیه مردم آن مناطق بوده و در زبان اینکا به معنای دانه مادر می باشد که به خاویار سبزی و برنج اینکا نیز معروف است. کینوا همواره در طول نسل ها به عنوان غذای اساسی مردمان آن مرز و بوم از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. طی سالهای اخیر بیشتر در کشورهای آمریکای جنوبی مانند اکوادر، کلمبیا و آرژانتین و همچنین آمریکای شمالی و کشورهای اروپایی تحقیقات و کشت این گیاه ارزشمند افزایش یافته است.

سال بین المللی کینوا (2013 IYQ)

مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۲ به پیشنهاد چند کشور عضو، سال ۲۰۱۳ را بنام سال بین المللی کینوا نام گذاری کرد. بعضی اهداف این نامگذاری عبارتند از:

• افزایش آگاهی در مورد استعداد زیاد کینوا برای ایجاد امنیت غذایی در کشورهایی که برای تامین پروتئین مردم محدودیت دارند و یا برای تولید غذا دارای محدودیت های محیطی و اقلیمی هستند.
• بهبود شرایط همکاری بین المللی و مشارکت بخش های عمومی، خصوصی سازمان های مردم نهاد مرتبط با تولید کینوا .
• پذیرش اهمیت و ایجاد سیستم پایدار تولید کینوا برای مصرف و ایجاد امنیت غذایی

مورفولوژی گیاه کینوا

کینوا گیاهی است یک ساله که ارتفاع بوته آن با توجه به رقم و شرایط رشد از ۴۵ سانتی متر تا بیش از ۲ متر نیز می رسد. بوته بسته به رقم و محیط ممکن است تک ساقه و یا دارای انشعاباتی باشد. گل آذین بصورت سنبله و به رنگ های متنوعی وجود دارد که رنگ آن از سفید، زرد، صورتی تا قرمز تیره و ارغوانی تغییر می کند. ارقام زراعی کینوا دوره رشدی از ۹۰ تا ۱۲۵ روز دارند.

این گیاه معمولا خودگشن است ولی دگرگشنی نیز از ۱۰-۱۵ درصد در آن گزارش شده است. میزان عملکرد مزارع تولید تجاری با توجه به رقم و شریط کشت بین ۶۰۰۰- ۱۱۲۰ کیلوگرم در هکتار است. دانه کینوا دارای رنگ های متنوع مانند، سفید، کرم، زرد، نارنجی، قهوه ای، بنفش، ارغوانی و سیاه می باشد و برای جوانه زدن به آب و هوای خنک نیاز دارد که در شرایط مناسب و با تامین رطوبت در طی ۲۴ ساعت جوانه می زند.

شرایط رشد و تولید دانه کینوا

گیاه کینوا از نظر شرایط آب و هوایی نیازمند هوای خنک و روز کوتاه برای رشد، گلدهی و تولید دانه می باشد و مقاوم به خشکی و شوری است. در آمریکای جنوبی به عنوان گیاه حاشیه ای و در خاک های با حاصلخیزی کم کشت میشد. ولی اکنون بعنوان گیاهی پر سود مورد توجه است. این گیاه به اقلیم سرد و خشک سازگاری دارد. کینوا به حرارت بالا و طول روز حساس است.

خاک مطلوب این گیاه شنی – لومی تا لومی – شنی است. کیفیت تغذیه ای خوب کینوا آن را به عنوان یک گیاه قابل ملاحظه از نظر ارزش غذائی و با عملکرد مناسب در مناطق مرتفع دنیا که تنوع گیاهان زراعی و با ارزش غذائی محدود می باشد، مطرح نموده است. اگرچه به علت سازگاری مناسب در شرایط اقلیمی متفاوتی هم اکنون در مناطق زیادی در کشورهای مختلف بررسی و کشت می شود.

لازم به ذکر است که ارقام متفاوت کینوا عکس العمل متفاوتی نسبت به شرایط محیط مانند طول روز، دمای محیط به ویژه در زمان سنبله دهی و دانه بستن نشان می دهند. به همین دلیل پیدا کردن رقه مناسب برای هر منطقه از اهمیت زیادی برخوردار است که امکان تولید محصول با عملکرد و کیفیت مطلوب فراهم شود.

اهمیت زراعی گیاه کینوا

کینوا از گیاهان زیر خانواده اسفناج و چغندرقند است و با وجود ارزش غذایی بالایی که دارد ولی در شرایطی که اراضی دارای حاصلخیزی کم و یا دارای محدودیت هستند به خوبی قابل کشت بوده و محصول مناسب تولید می کند. این گیاه برای استقرار در ابتدای رشد نیاز به مراقبت به ویژه مبارزه با علف هرز دارد ولی پس از آن بخوبی با علف های هرز رقابت می کند.

تحمل در برابر خشکی و کم آبی از مهم ترین خصوصیات کینوا می باشد به گونه ای که نیاز آبی آن سالانه ۲۵۰ میلیمتر بصورت باران یا آبیاری بوده ولی با میزان کمتر از آن نیز تولید محصول می کند و کشاورزان در حالت کم آبی نیز نا امید نخواهند شد. یکی دیگر از مهم ترین خصوصیت های کینوا تحمل به شوری است. این گیاه در خاک های لب شور تا شوری m^-1 ds 50 را تحمل می کند و به همین علت در اراضی دارای خاک و یا آب شور قابل کشت است. کینوا در حال رشد به سرما مقاومت خوبی نشان می دهد.

تحقیقات حاکی از آن است که در شرایط زراعی کرج تا دمای ۴- درجه زیر صفر را تحمل کرده است. درحالیکه گیاهان زراعی دیگر و علف های هرز در اثر سرما از بین رفته بودند ولی هیچ اثری از سرمازدگی در بوته های کینوا دیده نشد.

دانلود مجموعه آموزشی زراعت کینوا

اطلاعات خودت را درباره زراعت کینوا با این مجموعه آموزشی افزایش بده. این بسته آموزشی متفاوت، شامل تعداد زیادی کتاب آموزشی و… است که بدون تردید کامل ترین و به روزترین مرجع یادگیری کشت گیاه کینوا هست. این مجموعه را همین الان می توانی دانلود کنی.

اهمیت زراعت کینوا در ایران

ایران کشوری است پر جمعیت که با بهبود معیشت مردم با افزایش تقاضا برای غذا مواجه خواهد بود. با توجه به وضعیت اقلیمی و جغرافیایی کشور و عواملی مانند تغییر اقلیم، محدودیت آبی و وجود خاک هایی با محدودیت شوری، کشت گیاهان سازگار با چنین شرایطی از مهم ترین راهکارهای رسیدن به امنیت غذایی در کشور به شمار می رود.

کینوا گیاهی با ارزش غذایی مطلوب و پتانسیل بالای رشد و تولید در شرایط نامساعد محیطی است. ایران دارای تنوع اقلیمی متنوعی است. به عنوان مثال کشت کینوا از نظر تولید بخصوص در مناطق جنوبی موجب ایجاد تنوع در محصولات زراعی، تولید پایدار و ایجاد افزایش درآمد کشاورزان و امنیت غذایی خواهد شد. کینوا از آنجا که گیاهی دارویی و همچنین بدون گلوتن است غذایی ارزشمند بوده و به سلامت جامعه نیز کمک خواهد نمود.

سابقه کینوا در ایران

بذر کینوا در سال ۱۳۸۷ به کشور وارد شد و در سال بعد تحقیقات بر روی آن در مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر در کرج شروع شد. بررسی تاریخ کشت در همان سال سازگاری آن را برای تولید محصول در نیمه مرداد در کرج نشان داد. سازگاری کینوا با تحقیقات در خوزستان (اهواز)، بلوچستان (ایرانشهر) و جنوب استان کرمان (جیرفت و کهنوج) به اثبات رسید و تاریخ کشت مناسب برای این مناطق هم بترتیب نیمه مهرماه، آبان و اوایل مهرماه مشخص گردید.

بررسی آلودگی به بیماری ها و آفات در مناطق فوق نشان داد که در کرج ممکن است وجود شته معمولی در صورت وجود رطوبت و افزایش آلودگی نیاز به مبارزه با سموم متداول داشته باشد. برای اطمینان از اینکه گیاه بصورت علف هرز تهاجمی نخواهد بود پایش گیاه پس از برداشت نیز در طی سه سال انجام شد و ارزیابی ها نشان داد که هیچ خطری برای محصولات بعدی ایجاد نشد.

بررسی های اصلاحی کیفیت فرآوری بیولوژی بذر تراکم و کود پذیری کینوا در کشور در دست بررسی است. هم اکنون زمینه مناسب کشت تجاری آن نیز با توجه به آگاهی بخشی به مردم کشور برای تولید و مصرف ارقام با ساپونین کم فراهم شده است.

مزیت های اقتصادی کشت کینوا

گیاه کینوا به دلیل استحصال دانه های خوراکی کاشته می شود. شبیه به غلات است و مانند آن پخته و مصرف می شود. این گیاه عضو خانواده چغندر و اسفناج است و به خاطر رشد خوب در بدترین و دشوارترین شرایط آب و هوایی مشهور است.

در حال حاضر ۲۵ گونه مختلف کینوا در جهان کشت می شود که تقاضای مناسبی هم در بازارهای جهانی دارد و به لحاظ قیمتی هم در بازارهای جهانی حدود سه تا چهار برابر گندم قیمت دارد. در فرآیند تولید این محصول بیشتر دانه گیاه مورد توجه قرار می گیرد در صورتی که سایر قسمت های گیاه هم به هم به لحاظ مصرف انسانی و هم در بخش دامپروری در تولید خوراک دام قابل استفاده است.

این گیاه به دلیل سازگاری بسیار بالا با شرایط آب و هوایی مختلف و نیاز کم به آب، قابلیت کشت گسترده در منطقه را داراست و در مناطق با میزان بارش ۸۰ تا ۶۰۰ میلی متر قابل کشت است. از این رو می تواند به عنوان جایگزینی برای برنج محسوب شود و نیاز کشور به واردات برنج را کمتر کند. هزینه های پایین کشت کینوا و قیمت به نسبت بالای آن از یکسو و نیاز به آب کم و سازگاری با شرایط دشوار آب و هوایی از سوی دیگر باعث شده تا کشت این محصول به لحاظ اقتصادی بسیار به صرفه باشد. دوره کشت این گیاه حدود پنج ماه است و به طور میانگین می توان انتظار برداشت سه تا شش تن محصول در هکتار را داشت.

شرایط کشت کینوا

بحران آب و شرایط آب و هوایی منطقه این ضرورت را به وجود آورده تا در مباحث سرمایه گذاری در بخش کشاورزی توجه بیشتری به کشت گیاهانی مانند کینوا که میزان آب بری کمتری دارند صورت گیرد. براساس تحقیقات انجام شده در منطقه کرمان، کینوا سازگار با شرایط آب و هوایی منطقه و بهترین PH برای رشد آن ۶ تا ۷ است. اما قادر است در رنج PH اسیدی یعنی ۵/۵ تا قلیایی بالا یعنی ۹/۵ رشد کند. این نشان می دهد که به سمیت آلومینیوم نیز مقاوم است.

بر اساس تحقیقات انجام شده در جنوب کرمان گیاه کینوا را در این منطقه از ۱۰ الی ۳۰ شهریور ماه می توان کشت نمود. این گیاه قادر به رشد در زمین های سبک تا سنگین می باشد. میزان بذر مورد نیاز برای کشت دستی ۶-۴ کیلوگرم و برای کشت مکانیزه ۲ کیلوگرم بر هکتار بذر مورد نیاز است. طول دوره رشدی گیاه در منطقه ۴ تا ۵ ماه می باشد. رنج تولید گیاه در هکتار ۱۶۰۰ تا ۶۰۰۰ کیلوگرم در هکتار می باشد.

میزان مصرف آب (لیتر در هر کیلوگرم دانه) و کارایی مصرف آب برای تولید پروتئین در مقایسه با سایر غلات

بهترین نتیجه را در زمین های با خاک های متوسط می دهد. برای تهیه بستر کاشت همانند سایر بذور ریز مثل شبدر و کلزا و محصولات دانه ریز شامل شخم، دیسک و ماله و کودپاشی انجام می شود. استفاده از علف کش ترفلان ۲۰ روز قبل از کشت و کود شیمیایی پایه شامل ۱۷۰ کیلوگرم اوره یا سولفات آمونیم در هکتار و در صورت نیاز ۱۲۰ کیلوگرم در هکتار کود فسفاته بسته به نیاز خاک و نتایج آزمون خاک مورد استفاده قرار می گیرد.

ضدعفونی بذر با قارچ کش هایی مانند دیفنوکونازول یا کاربوکسین تیرام (۲ در هزار) انجام می شود و روش کاشت به صورت جوی و پشته ای با فاصله خطوط کاشت ۵۰ و فاصله بوته ها روی خط ۷ سانتی متر کشت می شود. عمق کاشت بسته به نوع خاک ۱۲ سانتی متر و تا کنون رقم مناسب برای منطقه Santamaria است.

کنترل علف های هرز با روش های دستی و یا استفاده از کولتیواتورهای ردیفی یا دوار و کنترل آفات با حشره کش پروتئوس در دو نوبت ۸ و ۱۵ روز پس از جوانه زنی و کنترل بیماری ها با استفاده از سموم ریدومیل-ام-زد (متالاکسیل)، مانکوزب، زینب، مانب، اینفینیت در صورت مشاهده بیماری های قارچی استفاده می شود.

رسیدگی و برداشت کینوا

با مشاهده اولین علائم رسیدگی (۵۰% سنبله ها زرد شده باشند) و یا گنجشک خوردگی، باید برداشت صورت گیرد و ساقه های گلدار در محل سایه آفتاب پهن و خشک شوند و پس از چند روز کوبیده و جداسازی بذر انجام گردد.

نحوه برداشت کینوا

برداشت به صورت دستی و یا مکانیزه با استفاده از کمباین غلات و یا ماشین آلات شبیه برداشت سورگوم انجام می شود.

اهمیت و ارزش غذایی کینوا

کینوا بیشتر به عنوان یک محصول مکمل برای غلات و حبوبات استفاده می شود. اهمیت غذایی کینوا مربوط به پروتئین بالا، ترکیب کامل و متعادل اسید آمینه ها، کلسیم، پتاسیم، فسفر، منیزیم و آهن بالا و سدیم پائین است که باعث محبوبیت آن شده است.

کم حجم بودن و وزن سبک آن علاوه بر ارزش غذائی کامل آن موجب علاقمندی و استفاده فضانوردان ناسا در ماموریت های فضایی و نظامیان در ماموریت های طولانی مدت و سخت شده است. ارزش تغذیه ای کینوا مدت طولانی است که برتر از غلات متداول شناخته و معرفی شده است و در حقیقت نسبت به شیر خشک نیز برتر است.

پروتئین آن بین ۱۸-۱۰ درصد و چربی ۴/۱ تا ۸/۸ درصد، به طور متوسط نشاسته، خاکستر و فیبر خام آن به ترتیب ۶۰/۱، ۴/۲ و ۳/۴ درصد است. خاکستر در درجه اول شامل پتاسیم و فسفر است که تا ۵۶ درصد کل آن می باشد. کلسیم و آهن به طور معنی داری در کینوا بالاتر از برنج، ذرت، گندم، یا یولاف می باشد. بذر کینوا مقدار لیزین بیشتری از گندم دارد و از نظر میزان اسید آمینه ها تعادل بهتری برای تغذیه انسان و دام نسبت به گندم دارد.

کینوا بعنوان یک گیاه دارویی برای جلوگیری از پوکی استخوان، درمان زخم، پیشگیری از سرطان و بیماری های قلبی مورد استفاده قرار می گیرد. دانه کینوا فاقد گلوتن است و به همین دلیل برای غذای افرادی که به گلوتن حساسیت دارند (مبتلایان به سیلیاک)، کودکان و افراد کهن سال نیز توصیه می شود.

محصولات و غذاهای تولیدی

کینوا در کشورهای موطن اصلی بصورت یک غذای کامل و همچنین در ترکیب غذاهای مختلف و فرآوردهای متنوع استفاده می شود. دانه آن برای تولید آرد، سوپ، غلات صبحانه، بیسکویت، شیرینی، سالاد و تولید الکل استفاده می شود. بیشتر دانه کینوا به طور جداگانه و یا مخلوط با برنج پخته و مصرف می شود. آرد کینوا به خوبی به عنوان نشاسته کشدار در ترکیب آرد و یا دانه گندم، ذرت، برای تهیه نان، بیسکویت و یا فرآوری غذا استفاده می شود.

در بررسی که در ایران با ترکیب آرد گندم و کینوا انجام گرفت علاوه بر غنی سازی نان مزه بهتری به نان داد و این نوع نان زودتر از نان شاهد به استفاده کننده حالت سیری می دهد. دانه کینوا به سهولت و در مدت ۵-۴ ساعت در دمای معمولی و با وجود رطوبت کافی جوانه می زند و جوانه آن را می توان بصورت خالص و یا در ترکیب سالاد استفاده کرد. با کینوا غذاهای متعدد در رستوران های مختلف کشورهای اروپایی و آمریکایی تهیه و استفاده می شود.

نتیجه گیری

کشاورزی شور زیست با استفاده از منابع آب و خاک شور می تواند راهکاری برای بهره برداری از منابع غیر متعارف در جهت تامین نیازهای انسان بدون کاهش سطح زیر کشت محصولات زراعی رایج باشد. کینوا می تواند با آب شور آبیاری شده و منبع ارزشمندی از علوفه در اکوسیستم های تحت تنش شوری و خشکی تولید نماید. به دلیل مقاومت بالای کینوا به خشکی و شوری و دیگر تنش های بیابانی مانند گرما، این گیاه توانایی آن را دارد تا به عنوان یک گیاه علوفه ای مناطق گرم و خشک مورد استفاده قرار گیرد.

پیشنهاد

با توجه به کمبود نزولات آسمانی در کشورمان و عدم توزیع مناسب زمانی و مکانی بارش ها، همچنین بروز خشکسالی های متعدد در بیست سال اخیر، ضرورت تغییر الگوهای تناوبی برای مقابله با مشکل کم آبی بیش از پیش احساس می شود. یکی از راهکارهای افزایش تولید با منابع موجود استفاده از کشاورزی شورزیست می باشد.

در بین گیاهان شورزیست گیاه کینوا مورد توجه محققان قرار گرفته است. کینوا در تمام نقاط استان گلستان قابل کشت و کار است ولی بیشتر توصیه می شود در اراضی فقیر و لم یزرع توسعه یابد که سایر محصولات زراعی، قابلیت تولید اقتصادی را در مناطق خشک و شور ندارند.

توصیه می شود با مساعدت سازمان جهاد کشاورزی، کینوا نیز همچون گیاهانی مثل چغندر قند و گوجه فرنگی که روزگاری بومی ایران نبودند، در سطح وسیعی کشت و توسعه پیدا کند و به اشتغال زایی کمک نماید. بخصوص اینکه در دهه های اخیر آب و هوای ایران گرم و خشک و خاک های اراضی کشور شور شده است. کینوا با داشتن ویژگی تحمل بالا به شوری و خشکی می تواند به عنوان گیاهی نجات بخش عمل کند. به محققین محترم هم پیشنهاد می شود با انگیزه هرچه بیشتر در جهت نیل به تجاری سازی این گیاه برای مصارف انسانی و تغذیه دام و طیور قدم بردارند.

منبع: علیرضا صابری / مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان

نوشته قبلی

جوامع فیتوپلانکتون اثرگذار در تولیدات اولیه دریاچه نئور در استان اردبیل

نوشته بعدی

آموزش مرحله به مرحله نجات کاکتوس پلاسیده یا خشکیده