معرفی رقم جدید برنج رش + دستورالعمل کشت

رقم جدید برنج رش (حاصل تلاقی رقم 370 BASMATI و لاین 44-IR66673) از سری ارقام و لاین های معطر و کیفی مؤسسه بین المللی تحقیقات برنج است که در سال زراعی ۱۳۸۱ به کشور وارد شد. با انجام بررسی های مقدماتی این لاین انتخاب و پس از پژوهش های مختلف مزرعه ای و آزمایشگاهی، سرانجام در سال ۱۳۹۷ با نام رقم “رش” معرفی شد.

این رقم علاوه بر پایداری بالا در مناطق مختلف استان گیلان با متوسط عملکرد حدود ۷ تن در هکتار، متحمل به بیماری بلاست و شیت بلایت است. متحمل بودن این رقم نسبت به بیماری ها علاوه بر کاهش هزینه های تولید، کاهش آلودگی های زیست محیطی ناشی از مصرف سموم را نیز به همراه دارد. این رقم دارای میزان آمیلوز متوسط (۲۱ درصد)، طول دانه بلند (۷/۰۲میلی متر)، ارتفاع بوته مناسب (۱۱۵ سانتی متر)، متوسط رس ( ۱۲۸ روز) و با پتانسیل تولید بالا می باشد.

مقاوم بودن این رقم نسبت به ریزش و خوابیدگی و دارا بودن ارتفاع مناسب، آن را جهت برداشت مکانیزه ممتاز کرده است. برنج رقم رش دارای کیفیت پخت مناسب است. برنج رش پس از پخت نرم بوده و همانند ارقام محلی دارای عطر و طعم می باشد. پیش بینی می شود رقم رش به دلیل پتانسیل عملکرد بسیار بالا (پتانسیل تا ۱۰ تن در هکتار)، متوسط رس بودن، مقاومت به خوابیدگی و به همراه کیفیت پخت مناسب مورد استقبال کشاورزان قرار گیرد. جهت دستیابی به پتانسیل بالقوه عملکرد رقم رش برخی توصیه های فنی به شرح زیر ضروری است.

تهیه زمین اصلی برای کشت برنج رش

به طور کلی دو تا سه مرتبه شخم برای تهیه زمین در زراعت برنج مورد نیاز است. شخم اول (شخم پاییزه) بهتر است پس از برداشت محصول اصلی و یا در پاییز و با مناسب شدن رطوبت خاک صورت گیرد (زمانی که حداقل انرژی برای یک شخم برگردان کم عمق مورد نیاز باشد). از مهم ترین فواید شخم زودهنگام پاییزه، می توان به تخریب چرخه زندگی آفت اصلی مزارع برنج (ساقه خوار برنج)، ممانعت از تکثیر علف های هرز، کمک به تجزیه بقایای گیاهی، افزایش تهویه خاک و افزایش ماده آلی خاک اشاره نمود.

شخم دوم باید عمود بر شخم اول و در اواخر زمستان و یا اوایل بهار و پس از چند روز غرقاب کردن زمین صورت گیرد تا عملیات خاک ورزی توسط تیلر یا تراکتور با صرف حداقل انرژی صورت گیرد. شخم سوم هم معمولا با ماله و به منظور تسطیح هر چه بیشتر سطح کرت ها انجام می شود تا ایجاد حالت ایستایی یکنواخت آب در کل کرت تسهیل شود. به طور کلی، در خاک های دارای رطوبت بالا و خاک هایی که حالت باتلاقی دارند، یک تا دو مرتبه شخم کافی بوده و نیازی به شخم پاییزه نمی باشد. با بهره گیری از روتیواتور پشت تراکتوری نیاز به دفعات شخم کاهش پیدا کرده و معمولا با انجام دو شخم در بهار مزارع آماده نشاکاری می شوند. شخم پاییزه دارای مزایای زیست محیطی است که به کشاورزی پایدار کمک می کند، اگرچه با دسترسی به ماشین آلات کمتر مورد توجه است.

تهیه بذر و آماده سازی خزانه

تهیه بذر برنج رش

بذر بهتر است از خلوص بالای ۹۹ درصدی و قوه نامیه بالا برخوردار باشد و حتی الامکان از بذر گواهی شده توسط موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال که دارای لیبل استاندارد می باشند، استفاده شود. در صورت عدم دسترسی، بهتر است کشاورزان، بذر سالم و بدون آلودگی به عوامل بیمارگر برای نشاء در سال بعد انتخاب نمایند. بهتر است جداسازی بذرها با خرمن کوب های کوچک که حداقل ضربه را به بذر وارد می کند، انجام شود.

جداسازی با خرمن کوب های متصل به تراکتور یا کمباین صدمات مکانیکی زیادی را به بذر وارده نموده و باعث کاهش قوه نامیه بذر می شود. تجربیات موجود نشان می دهد که مزارعی که با کمباین برداشت می شوند دارای بذر خالص نبوده و استفاده از بذر آنها برای کشت در سال بعد توصیه نمی شود.

سبک و سنگین کردن بذرها

برای حذف بذرهای پوک و نیمه پر و نیز بذر علف های هرز از جمله بذر سوروف، از محلول آب نمک حدود ۱۶ درصد (شوری به قدری باشد که تخم مرغ در آن شناور شده و مقدار کمی از آن از آب خارج شود) استفاده شود. پس از این کار بذرها باید حتما چند مرتبه با آب شیرین شسته شوند تا اثرات نمک به طور کامل از روی بذر شسته شده و اختلالی در جوانه زنی آن ایجاد نشود.

ضدعفونی بذرهای برنج رقم رش

پس از شستشو و حذف ناخالصی ها و بذرهای غیریکنواخت، برای مبارزه و پیشگیری از بیماری های مهم قارچی (ژیبرلا، بلاست و لکه قهوه ای) بذرهای سالم به وسیله یکی از قارچ کش های مناسب از قبیل تیوفانات متیل تیرام، و سلست به خوبی ضدعفونی شوند. برای ضدعفونی بذرها ۴۰ گرم قارچ کش را در ۲۰ لیتر آب معمولی حل کرده (محلول دو در هزار) و شلتوک را به مدت ۴۸ الی ۷۲ ساعت در محلول فوق قرار دهید.

پیش جوانه دار کردن

برای پیش جوانه دار کردن، معمولا بذرها را ۲۴ ساعت در آب ولرم با دمای حدود ۳۰ درجه سلسیوس غرقاب کرده و سپس داخل گونی های کنفی در محیطی با دمای حدود ۳۰ درجه سلسیوس قرار می دهند تا عمل پیش جوانه دار شدن به خوبی انجام گیرد. برای جلوگیری از خشک شدن بذرها در این مدت معمولا روزی چند مرتبه آب ولرم روی گونی ها پاشیده شده و بذرها نیز به آرامی جابجا می شوند تا هم دمای داخل گونی بیش از اندازه بالا نرود و هم عمل اکسیژن رسانی هوادهی) به همه بذرها به خوبی صورت گیرد. این عمل تا ظهور ریشه چه و ساقه چه ادامه می یابد.

لازم به ذکر است که بذرپاشی شلتوک برنج بدون جوانه دار کردن میسر است، ولی معمولا جوانه زنی در شرایط خزانه نیاز به زمان بیشتری دارد. به طور کلی در احداث خزانه در اول فصل و هوای سرد، پیش جوانه دار کردن دارای مزیت بیشتری است و در احداث خزانه دیرهنگام و یا هوای گرم، ضرورتی به پیش جوانه دار کردن وجود ندارد.

تهیه بستر کشت برنج رقم رش

برای این منظور ابتدا قطعه ای در بهترین نقطه زمین اصلی (از نظر عدم سایه اندازی و تابش مستقیم خورشید، عدم آلودگی به علف های هرز چندساله ریزوم دار، باتلاق یا آبگیر نبودن و دارای زهکشی خوب، دسترسی آسان به آب آبیاری و سهولت دسترسی کشاورز) انتخاب کرده و آن را یک شخم سطحی کم عمق زده و سپس پشته هایی به ارتفاع ۵ تا ۱۰ سانتی متر به عرض حدود ۱۵۰ سانتی متر و طول حدود ۱۰ متر (بسته به مسطح بودن زمین) احداث می شود. بستر مورد نیاز برای تهیه نشای یک هکتار زمین اصلی معمولا در حدود ۲۵۰ متر مربع می باشد.

کنترل علف های هرز

معمولا سوروف مهم ترین علف هرز خزانه است و از خزانه به زمین اصلی همراه نشاکاری منتقل می شود. برای کنترل این علف هرز احداث زودهنگام خزانه و مصرف علف کش حداقل پنج تا هفت روز قبل از بذر پاشی ضروری است. برای این منظور کرت های احداث شده را آب گیری کرده و سپس علف کش های پرتیلاکلر (۱/۷۵ میلی لیتر در ۱۰ مترمربع )، بوتاکلر (۳/۵ میلی لیتر در ۱۰ متر مربع) یا کانسیل (۰/۱ تا ۰/۱۲۵ گرم در ۱۰ متر مربع) روی کرت های غرقاب محلول پاشی می شود.

در صورت آلودگی خزانه به جگن ها و پهن برگ ها علف کش بن سولفورون متیل (۰/۶۰ گرم در ۱۰ مترمربع) برای کنترل آنها توصیه می شود که روش کاربرد آن همانند دیگر علف کش ها است. البته کانسیل دارای قدرت کنترلی خوبی روی جگن ها و پهن برگ ها نیز می باشد. بهتر است حداقل دو تا چهار روز سطح خزانه با آب حاوی این علف کش ها غرقاب بماند و سپس آب آن خالی شده و پس از ماله کشی بستر پشته ها (به منظور تهویه مناسب خاک و خروج گازهای سمی) عملیات بذرپاشی صورت گیرد.

در طول رشد نشا نیز در صورت مشاهده علف های هرز می توان از علف کش های پروپانیل (به مقدار ۱۰ تا ۱۵ میلی لیتر در ۱۰ متر مربع)، نومینی (۰/۲۵ میلی لیتر در ۱۰ متر مربع) و یا کلین وید (۰/۱ میلی لیتر در ۱۰ متر مربع) از طریق سمپاشی با سمپاش پشتی اقدام کرد.

کوددهی رقم جدید برنج رش

این کار نیازمند آزمون خاک می باشد، ولی به طور کلی پس از تهیه پشته ها و قبل از بذرپاشی به مقدار ۱۵-۱۰ گرم اوره (در مترمربع خزانه) و نیز مقادیر مشابه از کودهای سوپر فسفات تریپل و سولفات پتاسیم برای بستر خزانه توصیه می شود. مصرف سرک کود اوره ۲ تا ۳ روز پس از برداشتن پوشش نایلونی و پس از هم هوا شدن گیاهچه ها با هوای بیرون در خزانه مصرف شود. در فاصله زمانی یک هفته تا انتقال گیاهچه به زمین اصلی و یا کمتر، از مصرف کود اوره در خزانه خودداری شود.

بذر پاشی

بسته به رقم و وزن هزار دانه در حدود ۱۵۰ تا ۱۸۰ گرم بذر جوانه دار شده برای هر متر مربع از خزانه مورد نیاز می باشد. به طور کلی بر هر هکتار حداکثر ۴۰ کیلوگرم بذر پیشنهاد می شود.

استفاده از پوشش پلاستیکی در خزانه

به منظور جلوگیری از خسارت سرمای اول فصل، خزانه های برنج تا رفع کامل سرما با پوشش پلاستیکی پوشانده می شود. بسته به دمای محیط باید برای تنظیم دمای داخل پوشش و هوادهی نشاها در مواقعی که هوا آفتابی و بسیار گرم است نسبت به کنار زدن پوشش پلاستیکی و هوادهی اقدام شود.

آماده سازی خزانه و تهیه نشا برای کشت مکانیزه یا ماشینی

تهیه و سبک سنگین کردن بذر

مشابه روش جوی و پشته ای انجام می شود.

تهیه خاک مناسب برای سینی های کشت

بهترین خاک، لومی رسی با ماده آلی مناسب است. بهترین اسیدیته برای خاک ۴/۵ تا ۵/۵ می باشد. در زمانی که اسیدیته خاک بالا می باشد، برای تنظیم اسیدیته از گل گوگرد و پودر سولفور استفاده می شود.

مقدار خاک

حدود ۴/۵ تا ۵ کیلوگرم برای هر سینی کشت توصیه می شود. حدود ۲۲۰ سینی برای تهیه نشای مورد نیاز برای هر هکتار زمین اصلی مورد نیاز می باشد.

مقدار کود

بهترین روش برای تعیین مقدار مورد نیاز کود انجام آزمون خاک می باشد. ولی به طور کلی برای خاک مناسب، حدود ۲ گرم از هر کدام از عناصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم به فرم خالص آنها برای هر سینی مورد نیاز می باشد.

مقدار بذر در هر سینی

بسته به رقم و وزن هزار دانه حدود ۱۲۰ تا ۱۴۰ گرم بذر جوانه دار شده در هر سینی کشت لازم می باشد.

سبز کردن

در روش مکانیزه تهیه نشای برنج رش ، پس از پیش جوانه دار کردن، بذرها به مدت یک تا دو روز به تاریک خانه با دمای حدود ۳۲ درجه سلسیوس منتقل می شوند تا ریشه چه ها و ساقه چه ها به طور یکنواخت رشد کنند و طول ساقه چه به حدود یک سانتی متر برسد.

پس از این مرحله سینی ها به گلخانه منتقل شده تا عملیات تعدیل دمایی و سبز شدن اولیه طی حدود ۳ تا ۵ روز صورت گیرد. پس از این مرحله گیاهچه های تازه سبز شده را می توان در گلخانه تا مرحله نشاکاری آبیاری و پرورش داد و یا اینکه به بستر تهیه شده همانند روش تهیه خزانه جوی و پشته ای منتقل کرد و بقیه مراحل را همانند روش توضیح داده شده در خزانه جوی و پشته ای مدیریت کرد.

انتقال نشاء به زمین اصلی

نشاها را معمولا زمانی که ۲۰ تا ۲۵ روزه هستند به زمین اصلی منتقل می کنند. برای کشت مکانیزه و استفاده از نشاکار بهتر است نشاها جوان تر و دارای ارتفاع کمتر با میانگره های قوی تر و کوتاه تر باشند. به طور کلی نشاهای جوان تر به سرعت در زمین اصلی استقرار یافته و دارای قدرت پنجه زنی بالاتری در زمین اصلی می باشند.

تراکم کاشت در زمین اصلی

تعداد نشاء بین ۲ تا ۳ عدد در هر کپه و فاصله کاشت برای برنج رش در روش دستی به صورت ۲۰x۲۰ می باشد. در روش مکانیزه، فاصله ردیف کاشت ثابت (۳۰ سانتی متر) ولی فاصله بین بوته ها روی ردیف می بایست حداقل فاصله (۱۳ سانتی متر) باشد.

کوددهی در زمین اصلی

توصیه کودی اساسا باید براساس ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک باشد. با این حال به طور عام می توان کاربرد ۷۵ کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار (معادل ۱۶۰ کیلوگرم اوره) را برای خاک هایی که نیتروژن آن ها بین ۰/۱۵ تا ۰/۲ درصد است و کاربرد ۹۰ کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار (معادل ۲۰۰ کیلوگرم اوره) را برای خاک هایی که نیتروژن آنها کمتر از ۰/۱۵ درصد است توصیه نمود.

مقدار پتاسیم مورد نیاز برای این رقم در خاک هایی که پتاسیم آن ها کمتر از ۱۳۵ میلی گرم در کیلوگرم خاک است، ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار (معادل ۲۰۰ کیلوگرم سولفات پتاسیم و یا ۱۷۰ کیلوگرم کلرید پتاسیم) می باشد. در خاک هایی که فسفر قابل جذب آنها کمتر از ۱۲ میلی گرم در کیلوگرم خاک است کاربرد ۱۰۰ کیلوگرم سوپرفسفات تریپل در هکتار توصیه می شود. بدین منظور نصف کود ازته به اضافه کل کود فسفره و نصف کود پتاسیمی به عنوان کود پایه مصرف می شود.

یک چهارم کود ازته و یک چهارم کود پتاسیمی باقیمانده در مرحله حداکثر پنجه زنی (۶۵-۶۰ روز بعد از بذر پاشی) به عنوان کود سرک اول به زمین اصلی داده می شود. یک چهارم کود ازته به علاوه یک چهارم کود پتاسیمی باقیمانده به عنوان کود سرک دوم در زمان تشکیل خوشه در غلاف حدودا ۸۵-۸۰ روز بعد از بذرپاشی استفاده می شود.

مبارزه با علف های هرز در زمین اصلی

علف کش های بوتاکلر (۳/۵ لیتر در هکتار)، پرتیلاکلر (۱/۷۵ لیتر در هکتار)، کانسیل (۱۰۰ تا ۱۲۰ گرم در هکتار) سه تا هفت روز پس از نشاکاری و قبل از دو برگی شدن علف های هرز برای کنترل سوروف توصیه می شود. برای استفاده از علف کش های مذکور، مزرعه حتما باید غرقاب باشد و چند روز پس از سمپاشی حالت غرقابی حفظ شود. برای کنترل جگن نیز می توان از بن سولفورون متیل (۶۰ گرم در هکتار)، پنج روز پس از نشاکاری استفاده کرد.

شرایط مصرف همانند علف کش های قبلی می باشد. کانسیل علاوه بر کنترل سوروف، کارایی بالایی نیز در کنترل جگن ها دارد. در مراحل بعدی رشد و در صورت مشاهده علف های هرز بزرگ که امکان کنترل آنها با علف کش های ذکر شده امکان پذیر نیست، می توان از علف کش های برگ مصرف مانند نومینی (۲۵۰ میلی لیتر در هکتار)، کلین وید (۱۰۰ میلی لیتر در هکتار) و یا پروپانیل (۱۰ تا ۱۵ لیتر در هکتار) استفاده نمود.

مبارزه با بیماری بلاست

برنج رقم جدید رش نسبت به بیماری بلاست مقاوم می باشد.

مبارزه با ساقه خوار برنج

تقریبا تمامی ارقام برنج موجود در ایران از آفت ساقه خوار نواری برنج آسیب می بینند، اگر چه میزان خسارت آن در ارقام مختلف متفاوت است. به طور کلی ارقام دارای طول دوره رشد بیشتر به دلیل هجوم نسل های دوم و سوم ساقه خوار برنج بیشتر آسیب می بینند، این درحالی است که ارقام دارای طول دوره رشد کمتر به دلیل اینکه قبل از اوج فعالیت نسل های دوم و سوم این آفت دوره رشدی خود را تکمیل می کنند، کمتر آسیب می بینند.

ویژگی های مورفولوژیکی ارقام نیز در میزان آسیب پذیری آنها موثر می باشد. به طور کلی برای کنترل و جلوگیری از خسارت ساقه خوار نواری برنج در لاین جدید موارد به شرح ذیل توصیه می شود.

• نصب تریکو کارت حاوی زنبور تریکوگراما در خزانه ها (یک عدد تریکوکارت به ازای ۱۰ مترمربع خزانه)
• در صورت مشاهده بوته های آلوده به لارو ساقه خوار در مرحله رویشی (نسل اول آفت)، حذف پنجه های آلوده در زمین اصلی (وجین دستی) نقش مهمی در کاهش جمعیت آفت دارد.
• رهاسازی زنبور تریکوگراما در هنگام فعالیت پروانه ساقه خوار انجام شود. این حشره مفید، علیه تخم آفت استفاده شده و موجب از بین رفتن آن می شود. با توجه به اینکه ساقه خوار نواری برنج ۲ تا ۳ نسل در سال دارد، زنبور در نسل های مختلف آفت رهاسازی شود. لازم به ذکر است که در هر نسل دو تا سه بار رهاسازی انجام شود. در صورت وجود آلودگی بعد از رهاسازی زنبور تریکوگراما توصیه می شود که:
  • اگر آلودگی جوانه مرکزی مرده در نسل اول بیش از ۲ درصد و یا آلودگی خوشه های , سفید شده در نسل دوم بیش از یک درصد مشاهده گردید، سمپاشی با حشره کش های زیر انجام شود.
    • دیازینون گرانول ۵ یا ۱۰ درصد (در نسل اول دیازینون ۱۰ درصد به مقدار ۱۵ کیلوگرم در هکتار و در نسل دوم دیازینون گرانول ۵ درصد به مقدار ۲۰ کیلوگرم در هکتار)
    • پادان گرانول ۴ درصد به مقدار ۳۰ کیلوگرم در هکتار
    • ریجنت ۰/۲ درصد (فیپرونیل) گرانول به مقدار ۲۰ کیلوگرم در هکتار.
    • چنانچه شالیزاری دیر کشت شود و با نسل سوم آفت ساقه خوار مواجه شود، محلول پاشی با یکی از حشره کش های مایع (در اولویت اول از حشره کش های مجاز) به نسبت ۱ تا ۱/۵ لیتر در هکتار علیه پروانه ساقه خوار (همزمان با اوج پرواز) و پنج تا هفت روز بعد، سمپاشی با حشره کش های گرانول صورت گیرد. توصیه می شود که برای مبارزه شیمیایی با آفات برنج از حشره کش های مجاز و طبق نظر کارشناسان حفظ نباتات استفاده شود.

مدیریت آبیاری

رقم برنج رش نسبت به سایر ارقام اصلاح شده دارای طول دوره رشد کمتر بوده و در نتیجه نیاز آبی آن کمتر است. نیاز آبی رقم رش به دلیل میان رس بودن نسبت به ارقام اصلاح شده دیررس، بدون در نظر گرفتن آب موردنیاز برای آماده سازی زمین، کمتر بوده (۵۳۵۰ متر مکعب) و برای این منظور آبیاری تناوبی با فاصله ۷ روز به ۷ روز و نگه داری آب تا عمق ۵ سانتی متری توصیه می شود.

مرحله برداشت

به طور کلی زمانی که بیش از ۹۰ درصد محصول مزرعه رسیده باشد بهترین زمان برای برداشت می باشد. در این زمان رسیدگی فیزیولوژیک صورت گرفته و دیگر افزایش وزنی در بذر رخ نخواهد داد و بذر در حال از دست دادن رطوبت خود می باشد و رطوبت آنها نیز به حدود ۲۰ درصد رسیده است.

معمولا پانزده روز قبل از برداشت (در مرحله خمیری دانه) به منظور خشک کردن سطح مزرعه، آبیاری باید قطع شود. این عمل استفاده از ماشین های برداشت را تسهیل می نماید. بعداز برداشت و خشکاندن شالی به مدت یک روز در مزرعه، نسبت به جمع آوری شالی و خرمنکوبی آن اقدام شود. میزان رطوبت بذر برای نگهداری در انبار ۱۴ درصد می باشد.

مدیریت علف های هرز شالیزار پس از برداشت برنج

به منظور کنترل علف های هرز آخر فصل و جلوگیری از کاهش جمعیت آنها در سال های آتی بهتر است پس از برداشت برنج کل مزرعه و بویژه حاشیه مزارع و مرزهای بین کرت ها با یک علف کش عمومی سیستمیک همانند گلایفوزیت (در حدود ۳/۵ لیتر در هکتار) سمپاشی شود تا جمعیت علف های هرز چند ساله از قبیل برخی از جگن ها و بندواش در سال بعد کاهش یابد.

نویسنده: دکتر علیرضا ترنگ

نوشته قبلی

آشنایی با رقم جدید برنج گیلار

نوشته بعدی

معرفی رقم گندم دوروم ساجی + دستورالعمل کشت