مزرعه نو | مرجع آموزشی کشاورزی ، دام و طیور ، آبزی پروری و منابع طبیعی و…
در این مقاله با تشریح تصویری دستگاه تولید مثل طیور ، با هم همراه می شویم تا به صورت تصویری با اجزای مختلف اندام تولید مثل طیور به ویژه مرغ و رشد جنین آشنا شویم.
دستگاه تولید مثل پرندگان داراى اختلافاتى با دیگر جانداران به ویژه پستانداران مى باشد.
دستگاه تولید مثل نر
دستگاه تولید مثل جنس نر، شامل بیضه ها و مجراى منى بر است.
بیضه : بیضه ها از دو عضو کوچک بیضوى شکل تشکیل شده اند که در انتهاى جلویى کلیه و در دیواره پشتى بدن آویزان هستند. بر خلاف پستانداران که بیضه ها در داخل کیسه بیضه قرار داشته و خارج از بدن است، بیضه هاى خروس در داخل بدن و بدون پوسته مى باشند.
رنگ معمولى بیضه ها زرد است ولى در برخى اوقات ممکن است داراى رنگدانه باشد. بیضه چپ کمى بزرگتر از بیضه راست است. هر بیضه از تعداد زیادى لوله هاى سیلندرى شکل تشکیل شده که به آن ها لوله هاى سمینى فر (منى ساز) گویند.
وظیفه اصلى بیضه ها تولید اسپرم است. سلول هاى اسپرماتوزوئید ( اسپرم ) از یک سر کشیده و گردن و دم تشکیل شده و در مایع منى شناورند.
مجراى منى بر : مایع منى به همراه اسپرم ها بوسیله کانال دفران ( مجراى منى بر ) به کلوآک برده مى شوند. کلوآک از سه قسمت تشکیل مى شود که به وسیله پرده افقى از هم جدا مى شوند. در قسمت وسطى برجستگى کوچکى وجود دارد که به منزله آلت تناسلى جنس نر مى باشد و کانال دفران در کنار آن باز مى شود و در هنگام جفت گیرى کلوآک جنس نر روى کلوآک ماده قرار مى گیرد و مایع انزال بوسیله این برجستگى به داخل اویدوکت که مدخل آن در دیواره کلوآک ماده قرار گرفته می ریزد.
دستگاه تولید مثل ماده
دستگاه تولید مثل پرنده ماده از دو قسمت تشکیل گردیده است:
تخمدان : تخمدان چپ بزرگ و فعال و تخمدان راست کوچک و غیر فعال مى باشد. تخمدان چپ در داخل محوطه بطنى و نزدیک کلیه ها قرار گرفته است و در پرنده بالغ شبیه خوشه انگور مى باشد که از زرده هاى متعدد و به اندازه هاى مختلف تشکیل شده است. مهم ترین وظیفه تخمدان، تولید تخمک ( زرده تخم مرغ ) مى باشد. زرده در واقع اندوخته غذایى تخمک مى باشد.
مجراى تخمدان : مجراى تخمدان لوله بزرگ، پهن و تا خورده اى است که قسمت اعظم محوطه بطنى به خصوص قسمت چپ را فرا گرفته و تا نزدیکى کیسه هوایى پشتى ادامه دارد. سطح اویدوکت داراى عروق خونى زیادى مى باشد و از ۵ قسمت تشکیل شده است :
۱-شیپور فانل
۲-ماگنوم
۳-تنگه
۴-رحم
۵-مهبل
قسمت اول به شکل قیف بوده و در زیر تخمدان چپ قرار گرفته و به آن شیپور فانل مى گویند. قسمت دوم درازتر است ماگنوم نامیده مى شود. قسمت سوم تنگه نامیده مى شود. قسمت چهارم رحم یا زهدان است. قسمت پنجم مهبل نامیده مى شود که در داخل کلوآک باز مى شود.
دستگاه تولید مثل در پرندگان اختلاف زیادى با پستانداران دارد زیرا جنین در پستانداران داخل رحم و در پرندگان خارج از رحم رشد و نمو مى کند. دستگاه تولید مثل جنس ماده فقط براى تهیه و تولید تخم و نطفه دار کردن آن به کار مى رود و از نظر رشد جنین وظیفه ى چندانى به جز چند ساعت اول بر عهده ندارد.
مراحل تشکیل تخم پرنده
تخمدان مرغ بالغ داراى تعداد زیادى تخمک مى باشد که در حدود ۶ تا ۱۰ روز قبل از تخم گذارى یکى از تخمک ها شروع به رشد مى کند و بزرگ مى شود. تخم ها داراى غشاى زرده هستند و زرده در بین آن قرار دارد.
زرده و غشاى زرده از بافت رابط پوشیده شده که در این حالت به آن فولیکول مى گویند ورگ هاى خونى زیادى آن را مى پوشاند. هنگامى که قطر فولیکول به اندازه کافى افزایش یافت، در قسمتى که فاقد رگ هاى خونى مى باشد و استیگما نام دارد ترک بر مى دارد و تخمک بالغ آزاد شده و از این زمان به بعد زرده نامیده مى شود.
زرده تخم مرغ آزاد شده به داخل شیپور مجراى تخم بر مى افتد که به این عمل تخمک گذارى مى گویند. این مرحله ۱۸ تا ۲۰ دقیقه طول مى کشد.
شیپور داراى دو وظیفه مى باشد:
۱) گرفتن زرده از تخمدان. ۲) محل بر خورد اسپرماتوزوئید با زرده مى باشد. اگر جفت گیرى بین خروس و مرغ انجام شده و اسپرم به ناحیه شیپور رسیده باشد، با زرده تلاقى انجام می گیرد و بارورى صورت مى پذیرد و سلول تخم تشکیل مى شود. سلول تخم شروع به رشد کرده و تولید لکه رویان ( درکنار و بالاى ) زرده مى کند که آن را نطفه مى نامند. تخم بارور شده به قسمت ماگنوم مى رسد و در این قسمت سفیده تخم مرغ در اطراف زرده تشکیل مى شود.
سفیده داراى ۴ لایه متمایز است که عبارتند از:
۱) شالاژ که به زرده چسبیده است.
۲) سفیده داخلى رقیق.
۳) سفیده غلیظ.
۴) سفیده خارجى رقیق.
تخم سپس به ناحیه ایستموس مى رسد. در این ناحیه پوسته داخلى و خارجى تشکیل مى شود ( همان پوسته هاى نازکى که زیر پوسته صدفى قرار دارند ). در رحم پوسته ى صدفى تخم تشکیل مى شود که براى انجام آن حدود ۱۹ تا ۲۰ ساعت وقت لازم است. کیسه ى هوایى که در قسمت پهن تخم قرار دارد در ناحیه مهبل به وجود مى آید. در آخرین مرحله از تشکیل تخم، ماده اى مرطوب روى منافذ پوسته را مى پوشاند. تخم با حرکات دودى به کلواک مى رسد و از راه مقعد خارج مى شود.
به طور معمول ابتدا سر باریک تخم مرغ با عبور از مجراى تخمدان تشکیل مى گردد. جالب است بدانید که در عمل تخم گذارى ابتدا سر پهن تخم مرغ از بدن دفع مى شود. به طور متوسط فاصله ى دو تخم گذارى متوالی ۲۶.۵ ساعت است و فاصله تخم گذاری تا تخمک اندازی بعدی ۱۴ تا ۷۵ دقیقه است.
تمام مراحل تشکیل تخم و تخم گذارى تحت تأثیر هورمون هاى جنسى و عوامل خارجى مى باشد. تخمک اندازى و تخم گذارى تحت تأثیر روشنایى و تاریکى مى باشند.
ساختمان تخم از قسمت هاى زیر تشکیل شده است :
- صفحه رویان
- زرده
- سفیده
- پوسته نازک ( داخلى و خارجى )
- پوسته صدفى
- کیسه هوایى
تغییرات روزانه رشد جنینى
نطفه پس از تشکیل، شروع به تقسیم و رشد مى کند. در بدن مرغ و در حرارت مناسب بدن، مراحل اولیه رشد جنین صورت مى گیرد. پس از تخم گذارى، به دلیل حرارت کمتر محیط نسبت به بدن مادر، رشد جنین متوقف مى گردد. توقف رشد در این مرحله، لطمه اى به زندگى جنین وارد نمى کند و جنین براى مدتى خاصیت حیاتى خود را حفظ مى کند. پس از مساعد شدن محیط، از جمله خوابیدن مادر بر روى تخم و یا قرار دادن در ماشین جوجه کشى، رشد و نمو نطفه ادامه مى یابد و پس از ۲۱ روز جوجه از تخم بیرون مى آید.
مراحل رشد و تکامل اعضاى جنین از روز اول تا بیست و یک روزگى به شرح زیر مى باشد:
در روز اول، لوله هاى اولیه، ستون فقرات، اعصاب، سر و چشم تشکیل مى شود.
در روز دوم، قلب و گوش شکل مى گیرد و ضربان قلب شروع مى گردد.
در روز سوم، بینى، بال ها و پاها شکل مى گیرد.
در روز چهارم، زبان و در روز پنجم، دستگاه تناسلى و تمایز جنسى تشکیل مى شود.
در روز ششم، منقار و پنجه ها شکل مى گیرد و در روزهاى هفتم تا دهم پرها و منقار تشکیل مى گردد.
در روز چهاردهم جنین در موقعیت اصلى خود یعنى سر به طرف قسمت بزرگ تخم مرغ ( کیسه ى هوایى ) قرار می گیرد.
در روزهاى شانزدهم و هفدهم، سفیده به طور کامل جذب و مایع جنینى کاهش مى یابد. منقار و پنجه ها کاملاً سخت و شاخى شده و منقار به طرف اطاقک هوایى حرکت می کند.
در روز نوزدهم، کیسه زرده به داخل حفره بدنى وارد مى شود. و براى اولین بار جنین توسط ریه هایش شروع به تنفس مى کند.
در روز بیستم، جنین همه فضاى تخم مرغ به جز کیسه هوایى را پر مى کند و سر زیر بال راست قرار مى گیرد. در اثر انقباض ماهیچه گردن و زائده منقار بالا پوسته سوراخ مى شود و در روز بیستم و یکم، جنین از تخم خارج مى شود.
