مزرعه نو | مرجع آموزشی کشاورزی ، دام و طیور ، آبزی پروری و منابع طبیعی و…
بیماری هاری بیماری حاد و کشنده ویروسی سیستم اعصاب مرکزی و مخصوص گوشتخواران اهلی و وحشی است. انسان و سایر حیوانات خونگرم پستاندار بطور تصادفی و غالبا از راه گزش مبتلا می شوند.
عامل بیماری
ویروس هاری در حرارت ۵۰ درجه سانتی گراد در مدت ۱۵ دقیقه و در حرارت ۶۰ درجه سانتی گراد در ۳۵ ثانیه و در حرارت ۱۰۰ درجه سانتی گراد در چند ثانبه از بین می رود. بنابراین برای ضد عفونی کردن وسایل آلوده کافی است چند دقیقه در آب جوشانده شوند. فنل، الکل و فرمل سریعا ویروس را از بین می برند.
اهمیت بیماری به دلایل زیر می باشد:
1- میزان کشندگی بالا (صد درصد). بطوری که پس از ظهور علائم بالینی چه در انسان و چه در حیوان متاسفانه درمان پذیر نیست و بیمار محکوم به مرگ است.
۲- افزایش روند حیوان گزیدگی انسانی. سالانه مبالغ زیادی صرف خرید سرم و واکسن ضد هاری جهت درمان پیشگیری مجروحین می گردد.
۳- تلفات و خسارت اقتصادی ناشی از بیماری در دام ها.
وضعیت بیماری در ایران
در کشور گرفتار مشکل هاری وحشی و هاری اهلی هستیم. هاری حیوانی به صورت آندمیک در تمام استان های کشور کم و بیش وجود دارد. مخازن هاری شهری معمولا سگ های ولگرد و در موارد کمی گربه ها هستند.
راه های انتقال بیماری
راه گاز گرفتن: گاز گرفتن اصلی ترین راه است. در گربه سانان از راه کشیدن پنجول نیز ممکن است.
راه پوست: بیماری هاری از راه پوست سالم قابل سرایت نیست، ولی از راه کوچکترین خراش یا زخمی روی پوست قابل انتقال است.
راه مخاطات: سگ ها و گربه های به ظاهر سالم در اواخر دوره کمون بیماری، می توانند با لیسیدن لب و چشم و بینی کودکانی که با آن ها بازی می کنند آن ها را مبتلا کنند.
راه تنفس: به ویژه در غارهایی که خفاش آلوده زندگی می کند از راه تنفس منتقل می شود.
راه پیوند اعضاء: دو مورد انتقال در اثر پیوند قرنیه فردی که مبتلا به هاری بوده و از قرنیه وی برای ۲ نفر استفاده گردیده است، (در سال ۱۳۷۳ در ایران گزارش شده است ).
انتقال از راه دستگاه گوارش: بعید است ولی حیوانات گوشتخوار ممکن است بندرت از خوردن لاشه حیوانات تلف شده از بیماری هاری به این بیماری مبتلا شوند. ضمنا باید از خوردن گوشت و سایر فراورده های دام های مبتلا به هاری خودداری شود.
هاری در حیوانات
کلیه حیوانات خونگرم پستاندار اهلی و وحشی اعم از گوشتخوار – علفخوار – پرندگان – خفاش ها نسبت به بیماری هاری حساسند. تعداد میزبان های مختلف موجب گسترش وسیع بیماری شده است. مسئله هاری شهری در ایران بیشتر مربوط به سگ و در موارد کمی گربه و سایر حیوانات است.
علائم بیماری در حیوانات
دوره نهفتگی در سگ و گربه معمولا ۳-۲ هفته و گاهی چند ماه است. در حیوانات دیگر دوره کمون بر حس نوع حیوان فرق می کند و در غیر گوشتخواران طولانی تر از گوشتخواران است.
در سگ و گربه ۳ تا ۱۰ روز (بندرت بیشتر از ۳ روز) قبل از علائم بالینی ویروس در بزاق حیوان وجود دارد و می تواند بیماری را انتقال دهد. اگر سگ و گربه در زمان گزش آلوده به هاری باشند علائم بالینی حداکثر ۵ تا ۸ روز بعد در حیوان ظاهر خواهد شد.
اولین علامت بیماری در رفتار و عادات حیوان است. به طوری که حیوان بیش از اندازه به صاحب خود انس و الفت پیدا می کند و مثل اینکه از او کمک می طلبد. عصبانی و بدخو گردیده، به خوبی غذا نمی خورد. پیشرفت بیماری در موارد کمی به صورت فلجی (هاری ساکت) در آمده حیوان به گوشه ای پناه می برد. ابتدا دستها سپس پاها و بعد سایر اندام ها فلج شده و در اثر فلج دستگاه تنفس می میرد. ولی در بیشتر مواقع پس از گذشت دوره تغییر رفتار، حیوان پریشان و مضطرب و کم کم وحشی و درنده شده، سنگ و چوب و اشیا مختلف را گاز می گیرد. خانه خود را ترک کرده و بدون مقصد به هر جا می رود و به هر کس و هر حیوان که سر راه او باشد حمله می کند، پس از مدتی در اثر دوندگی زیاد و گرسنگی و تشنگی و مختل شدن بلع کف از دهانش سرازیر شده و مرتبا به زمین می خورد، صدای پارس حیوان خشن و ناموزون و بریده و حالت درندگی در چهره اش هویدا می شود.
سگ ها اغلب به وسیله مردم کشته می شوند و اگر فرار کنند بزودی در اثر فلج دستگاه تنفسی خواهند مرد. گربه پس از طی دوره کمون به محل تاریکی می رود و اگر با چراغ به آن جا بروند به افراد حمله می کند و پنجه های گربه هار مثل دندان سگ یا گرگ عمل می کند. زیرا گربه دائما پنجه هایش را می لیسد و مرتب پنجه ها آلوده به بزاق می شوند و با کشیدن پنجه بر روی دست و پا یا صورت انسان بیماری را از راه خراش انتقال می دهد. علائم هاری در حیوانات نشخوار کننده متفاوت است، ولی همگی مشکل بلع پیدا می کنند و آب و کف از دهانشان سرازیر می شود. در چنین مواردی به هیچ وجه نباید دست را داخل دهان حیوان کرد.
عوامل موثر در دوره کمون
فاصله محل گاز گرفتگی تا مغز: هر چه این فاصله کمتر باشد بیماری زودتر ظاهر می شود.
وسعت جراحات: هر چه وسعت جراحات بیشتر باشد انتشار ویروس بیشتر و دوره کمون کوتاه تر خواهد بود.
نوع حیوان مهاجم: گاز گرفتگی به وسیله حیوانات وحشی خصوصا گرگ خطرناک و سریع الانتشارتر از گزش حیوانات اهلی است.
عوامل دیگر: عوامل دیگری مثل حدت ویروس و راه ورود ویروس در دوره کمون بیماری موثرند (اگر ویروس از راه تنفس وارد شوند دوره کمون کوتاه تری خواهد داشت).
نشانه های مهم این دوره
خستگی، بی اشتهایی، افسردگی، بی قراری، تف اندازی سوزش و خارش و گاهی درد محل گزیدگی، هیجان، تحریک پذیری، بی خوابی، تب و دردهای شکمی۔
دوره بر انگیختگی
مهم ترین علائم:
تحریک پذیری شدید، بیمار در اثر کوچکترین صدا یا نور یا سایر محرک ها به شدت متشنج شده و دچار انقباضات شدید عضلانی می شود. خود را به در و دیوار زده و اطراف دهان را کف می پوشاند.
عطش، بیمار عطش فراوان داشته ولی به علت انقباض عضلات گلو قادر به نوشیدن آب نیست و هنگام نوشیدن عق می زند و احساس خفگی می کند.
هیدروفوبی (ترس از آب)، بیمار با دیدن یا شنیدن صدای آب به شدت تحریک می گردد.
آئروفوبی، عبور هوا از روی صورت نیز باعث تحریک بیمار می شود.
نکته: انسان هار نسبت به تمام محرک های فیزیکی، شیمیایی، حسی، بویایی واکنش شدید نشان می دهد. ولی این واکنش ها و رفتار های تهاجمی ۱ تا ۵ دقیقه بیشتر طول نکشیده و در فواصل پیدایش آن ها بیمار خسته و کوفته، آرام و بیحال بر روی تخت یا زمین می افتد. صدای بیمار خشن، لب ها برگشته، نگاه او ثابت و متحیر و مردمک چشم گشاد و اشک از چشمان وی سرازیر می شود، گاهی حالت لوچی ظاهر می گردد.
غالبا استفراغ شدید و خون آلود وجود دارد. قدرت تکلم از بیمار سلب شده صدایی شبیه به صدای حیوان مهاجم از خود در می آورد. درجه حرارت بدن کمی بالا می رود و ندرتا به ۴۰ درجه می رسد، عرق در ابتدای بیماری زیاد است ولی به تدریج کم می شود.
بعد از ظهور علائم و مرگ : پس از ظهور علائم هاری و به منظور تشخیص قطعی بیماری در انسان پس از فوت، جهت نمونه برداری (اتوپسی) و هماهنگی و اقدام لازم باید تلفنی به بخش هاری اطلاع داد.
اقدامات لازم جهت فرد حیوان گزیده
1. خارج ساختن و تمیز کردن ویروس هاری از محل زخم:
تا حد مقدور در ساعات اولیه پس از گزش باید لابلای زخم را حداقل به مدت ۵ تا ده دقیقه با آب تمیز و صابون عمیقا شستشو داد. این عمل مهمترین قسمت پیشگیری از هاری است که بیش از ۵۰ درصد پیشگیری از بیماری مربوط به آن است.
۲. خارج کردن صابون از لابلای زخم:
با استفاده از شیلنگ و فشار آب باید کف صابون های باقیمانده را از لابلای زخم خارج کرد، زیرا باقیمانده صابون می تواند مواد ضدعفونی کننده را بی اثر کند.
۳. ضد عفونی کردن زخم:
پس از شستشو، باید زخم را با الکل ۶۰ تا ۷۰ درجه یا محلول بتادین یک درصد و یا سایر مواد ضدعفونی کرد (زخم را هیچ وقت نباید پانسمان کرد زیرا میکروب هاری بی هوازی است و بر اثر پانسمان رشد آن سریع خواهد شد).
4. ارجاع فرد به مراکز بهداشتی درمانی جهت تلقیح واکسن و سرم و پیگیری جهت تکمیل نوبت های واکسن (که این مسأله باید با پیگیری، آموزش و حساسیت کامل دنبال گردد).
ضمنا وضعیت واکسیناسیون توأم یا ثلاث فرد مجروح باید مورد بررسی قرار گیرد. اگر واکسیناسیون کامل باشد فقط یک نوبت واکسن به عنوان یادآور کافی است، در صورتی که مجروح بر ضد کزاز قبلا ایمن نشده باشد، اولین نوبت واکسن و همچنین سرم ضدکزاز به مقدار مورد نیاز با نظر پزشک به وی تزریق می شود و مطابق دستور عمل نوبت های بعدی واکسن را ادامه می دهیم.
